Οι θεωρητικές αντιλήψεις περί της πολιτικής και του πολιτικού των Νεοελλήνων διανοητών και φιλοσόφων

Abstract

This thesis clarifies the concept of politics in Modern Greek theoretical and philosophical thought and explores the issues related to this concept. The political thought of the period of the Modern Greek Enlightenment is expressed through a number of philosophical, moral and pedagogical writings, which are inspired by the spirit of ancient Greek philosophy, while at the same time echoing and sometimes expressing the radicalism of the European Enlightenment. The creative study and assimilation of the ancient Greek intellect as well as the knowledge of the modern European philosophical currents are among the basic and fundamental features of the philosophical movement of this period and the coordinates within which the intellect of the intellectual fighters of the Greek Revolution developed. In other words, the Neo-Hellenic Enlightenment came into contact with the European and at the same time drew strength from the inexhaustible source of philosophical creation of the ancient Greek intellect. These two axes form the theoretical basis for the political renaissance of the nation. Besides, the philosophical creation of the Modern Greek intellectuals reveals that there can be a Modern Greek philosophy as a worthy continuation of the ancient and Byzantine, but also as a comparable to the European one. More specifically, during the pre-revolutionary years and during the first decades of the century of freedom, national independence and the reform of society dominated the political thinking of the Greeks. Of course, the vision of political freedom was the primary goal of the Modern Greek intellectuals. The agents of the Neo-Hellenic Enlightenment gave specific meaning and content to the concept of politics, precisely because they believed in the need for political reform and envisioned the political reconstruction of modern Greek society. Respect for the laws, the prevalence of justice, wisdom and virtue, the development of political consciousness are the main goals of the Neo-Hellenic thinkers, who fight and strive for the political uplift of the nation. Also, the coupling of theory with practice seems to be of particular concern to the Modern Greek thinkers, who form the Modern Greek philosophical intellect and with their views lead to the social and political reconstruction of Hellenism and to the further general development of Greek thought. At first sight, theory and practice seem to be two completely opposite situations. To avoid this confusion, it is worthwhile to be convinced that political activity presupposes or involves a philosophy or is sometimes dictated by a worldview. On the other hand, philosophy itself is intertwined with the city and citizenship, that is, participation in political life or even the governance of the city. Philosophy and politics therefore not only influence each other, but together they direct the entire course of human society. In other words, they are related concepts. This fact allows us to characterize philosophy as theoretical politics and, correspondingly, politics as practical philosophy or the practice of philosophy. From what has been said above, it can be concluded that the art of cybernetics is a political art and at the same time an art closely linked to philosophy, which requires skills and above all the highest possible and humanly attainable knowledge, the perpetual and painstaking search for the truth about socio-political things. After all, the responsibility is very great, as it concerns the whole of society. This responsibility falls on politicians and those involved in any way in the exercise of politics (in modern times this includes not only politicians, but also economic and administrative agents, etc.) who must have and support a certain political theory or be aware of the theoretical foundations and consequences of their daily actions and activities. It is undoubtedly a fact that politicians can never be certain in advance what the results of their work will be and whether their actions will be successful and with good or bad results. This does not, of course, mean the devaluation of politics per se, but its very nature. Politicians have to be particularly careful about what they plan, decide and do in order to avoid the possible negative consequences of their actions. After all, however difficult it may be for politicians to make the right decisions and take the right political actions, it is just as easy for them to harm themselves and others, for the reason that politics concerns all citizens of a society. It could be noted that the practice of politics is rather a form of developing certain skills that one already possesses. That is, the politician possesses particular gifts and abilities. But politics involves proper glory and presupposes one's education and advancement throughout one's life. This is the main reason why the art of politics or the qualities of a true politician can neither be inherited nor acquired only through learning and study and research in general. In view of the problems of the modern age, but also in recognition of the progress being made in all areas (and especially in the field of technology, which is expanding the possibilities of communication and rapprochement between states, nations and peoples and, in general, between different cultural entities), the emergence of multi-disciplinary and integrated personalities in the political arena and a proper understanding of the relationship between philosophy and politics is more urgent than ever before, as the realities of the world are becoming more and more complex.

Στην παρούσα διατριβή διασαφηνίζεται η έννοια της πολιτικής στη Νεοελληνική θεωρητική και φιλοσοφική διανόηση και διερευνώνται τα συναφή με την εν λόγω έννοια ζητήματα. Ο πολιτικός στοχασμός της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού εκφράζεται μέσα από ένα πλήθος φιλοσοφικών, ηθικοδιδακτικών και παιδαγωγικών συγγραμμάτων, που εμφορούνται από το πνεύμα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, ενώ παράλληλα απηχούν και ενίοτε εκφράζουν το ριζοσπαστισμό του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η δημιουργική μελέτη και αφομοίωση της αρχαίας ελληνικής διανόησης καθώς και η γνώση των νεωτέρων ευρωπαϊκών φιλοσοφικών ρευμάτων είναι από τα βασικά και θεμελιώδη γνωρίσματα της φιλοσοφικής κίνησης της εν λόγω περιόδου και οι συντεταγμένες εντός των οποίων αναπτύχθηκε η διανόηση των πνευματικών αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός δηλαδή έρχεται σε επαφή με τον Ευρωπαϊκό και ταυτόχρονα αντλεί δυνάμεις από την αστείρευτη πηγή φιλοσοφικής δημιουργίας της αρχαίας ελληνικής διανόησης. Αυτοί ακριβώς οι δύο άξονες αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο για την πολιτική αναγέννηση του Γένους. Άλλωστε η φιλοσοφική δημιουργία των Νεοελλήνων διανοητών φανερώνει ότι δύναται να υπάρξει Νεοελληνική φιλοσοφία ως αντάξια συνέχεια της αρχαίας και της βυζαντινής αλλά και ως εφάμιλλη της ευρωπαϊκής. Πιο συγκεκριμένα κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους αλλά και κατά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα της ελευθερίας κυριαρχούν στην πολιτική σκέψη των Ελλήνων η εθνική αυτοτέλεια και η αναμόρφωση της κοινωνίας. Βεβαίως το όραμα της πολιτικής ελευθερίας αποτελεί πρωτεύοντα στόχο της Νεοελληνικής διανόησης. Οι φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού δίδουν συγκεκριμένο νόημα και περιεχόμενο στην έννοια της πολιτικής, επειδή ακριβώς πιστεύουν στην ανάγκη της πολιτικής αναμόρφωσης και οραματίζονται την πολιτική ανασυγκρότηση της νεοελληνικής κοινωνίας. Ο σεβασμός των νόμων, η επικράτηση της δικαιοσύνης, της φρόνησης και της αρετής, η ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης συνιστούν κύριους στόχους των Νεοελλήνων στοχαστών, οι οποίοι μάχονται και αγωνιούν για την πολιτική ανάταση του Γένους. Επίσης η σύζευξη της θεωρίας με την πράξη φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τους Νεοέλληνες στοχαστές, οι οποίοι διαμορφώνουν τη Νεοελληνική φιλοσοφική διανόηση και με τις απόψεις τους οδηγούν στην κοινωνική και πολιτική ανασυγκρότηση του ελληνισμού αλλά και στην περαιτέρω γενικά ανάπτυξη του ελληνικού στοχασμού. Εκ πρώτης όψεως η θεωρία και η πράξη φαίνεται ότι είναι δύο εντελώς αντίθετες μεταξύ τους καταστάσεις. Για να αποφευχθεί η σύγχυση αυτή αξίζει να έχουμε την πεποίθηση μας ότι η πολιτική δραστηριότητα προϋποθέτει ή εμπεριέχει μια φιλοσοφία ή υπαγορεύεται ενίοτε από μια κοσμοαντίληψη.Από την άλλη πλευρά, η ίδια η φιλοσοφία είναι συνυφασμένη με την πόλη και το πολιτεύεσθαι, δηλαδή τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή ή και ακόμα τη διακυβέρνηση της πόλης. Η φιλοσοφία λοιπόν και η πολιτική όχι μόνον αλληλοεπηρεάζονται, αλλά μαζί κατευθύνουν ολόκληρη την πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Πρόκειται δηλαδή για συγγενικές έννοιες. Το γεγονός αυτό επιτρέπει να χαρακτηρίσουμε τη φιλοσοφία ως θεωρητική πολιτική και αντίστοιχα την πολιτική ως πρακτική φιλοσοφία ή ως άσκηση της φιλοσοφίας. Από τα παραπάνω λεχθέντα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η τέχνη του κυβερνάν είναι μία τέχνη πολιτική και συνάμα μια τέχνη στενά δεμένη με τη φιλοσοφία, που απαιτεί δεξιότητες και κυρίως την υψηλότερη δυνατή και ανθρωπίνως κατορθωτή γνώση, την αέναη και επίπονη αναζήτηση της αλήθειας για τα κοινωνικοπολιτικά πράγματα. Άλλωστε η ευθύνη είναι πολύ μεγάλη, καθώς αφορά ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. Αυτή η ευθύνη βαραίνει τους πολιτικούς και όσους αναμειγνύονται με οποιονδήποτε τρόπο στην άσκηση της πολιτικής (στη σύγχρονη εποχή σε αυτούς περιλαμβάνονται όχι μόνον οι πολιτικοί, αλλά οι οικονομικοί και οι διοικητικοί παράγοντες κ.ά.) οι οποίοι οφείλουν να έχουν και να υποστηρίζουν μία ορισμένη πολιτική θεωρία ή να έχουν συνείδηση των θεωρητικών θεμελίων και συνεπειών των καθημερινών πράξεων και ενεργειών τους. Αδιαμφισβήτητα είναι γεγονός ότι οι πολιτικοί δεν μπορούν ποτέ να είναι βέβαιοι εκ των προτέρων για το ποια θα είναι τα αποτελέσματα του έργου τους και για το αν οι ενέργειές τους θα είναι επιτυχείς και με αγαθά ή όχι αποτελέσματα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει την απαξίωση της πολιτικής καθ’ εαυτήν, αλλά την ιδιοσυστασία της. Οι πολιτικοί οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί για το τι σχεδιάζουν, αποφασίζουν και πράττουν, προκειμένου να αποφύγουν τις ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες των έργων τους. Άλλωστε όσο δύσκολο κι αν είναι να πάρει ο πολιτικός τις ορθές αποφάσεις και να προβεί στις ορθές πολιτικές πράξεις, τόσο εύκολο είναι να βλάψει τον εαυτό του και τους άλλους, για το λόγο ότι η πολιτική αφορά όλους τους πολίτες μιας κοινωνίας. Θα μπορούσε να σημειωθεί ότι η άσκηση της πολιτικής είναι μάλλον μια μορφή ανάπτυξης ορισμένων ικανοτήτων τις οποίες ήδη κάποιος κατέχει. Ο πολιτικός δηλαδή κατέχει ιδιαίτερα χαρίσματα και ικανότητες. Όμως η πολιτική περιλαμβάνει την ορθή δόξα και προϋποθέτει την παίδευση και την ανέλιξη του ανθρώπου σε όλη την πορεία της ζωής του. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η τέχνη της πολιτικής ή οι ιδιότητες ενός πραγματικού πολιτικού δεν μπορούν ούτε να κληρονομηθούν ούτε να αποκτηθούν μόνο μέσω της μάθησης και εν γένει της σπουδής και της έρευνας.Λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής, αλλά και αναγνωρίζοντας την πρόοδο που σημειώνεται σε όλους τους τομείς (και κυρίως στον τομέα της τεχνολογίας, η οποία διευρύνει τις δυνατότητες επικοινωνίας και προσέγγισης μεταξύ κρατών, εθνών και λαών και εν γένει μεταξύ των διαφορετικών πολιτιστικών οντοτήτων) η ανάδειξη πολυεδρικών και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων στο στίβο της πολιτικής και η ορθή κατανόηση της σχέσης μεταξύ της φιλοσοφίας και της πολιτικής είναι περισσότερο από κάθε άλλη εποχή επιτακτική, καθώς οι καταστάσεις των πραγμάτων μέσα στη σύγχρονη πολιτική κοινωνία καθίστανται περισσότερο περίπλοκες από εκείνες που επικρατούσαν ακόμη και κατά το πρόσφατο παρελθόν.