Οι εννοιακές μεταφορές στα Ομηρικά Έπη

Abstract

Contrary to the traditional view of metaphor, Cognitive Linguistics approaches metaphors not only as linguistic expressions but also as a way of thinking that makes it possible to grasp abstract phenomena through their association with tangible experiences, so as to highlight its primary role in structuring the human perceptual system and its pervasive presence in everyday linguistic practice. The aim of this thesis is to identify the conceptual metaphors in the Homeric Epics and in particular in the Telemachia of the Odyssey (rhapsodies 1-4) under the theoretical lens of Conceptual Metaphor Theory (CMT), as it was mainly formulated by Lakoff & Johnson (1980) and developed/enriched by Kövecses (2002) and their recording in a database that can then be used as a corpus of texts for research purposes. Three research questions were posed a) what is the most frequent type of conceptual metaphor in the Telemachia in the original and in the translation, b) what are the most frequent conceptual metaphors per rhapsody and which overall is the most frequently used in the Telemachia of Homer's Odyssey and c) what are the translation strategies into modern Greek of the conceptual metaphors of Telemachia. The inductive approach of metaphors was used for data analysis. The analysis of the body of data revealed that a) both in the Homeric text and in its modern Greek rendering, ontological metaphors predominate, b) the most frequent conceptual metaphors identified concern Time, Mind/Intelligence, Speech, House/Property, Opponent and Conscious/Unconscious, while the most frequently used conceptual metaphor is that which concerns the conceptualization of words/concepts that belong to the group of the term 'thymos' and concern the concept of MIND and INTELLIGENCE and that c) many of the conceptual metaphors of the Homeric text are present in the modern Greek translation. The originality of the research lies in the introduction of new research questions that allow us to approach the Homeric man, in the systematic recording of conceptual metaphors in the Telemachia and in the establishment of a systematic methodology for the study of conceptual metaphor in Homer.

Σε αντίθεση με την παραδοσιακή θεώρηση της μεταφοράς, η Γνωσιακή Γλωσσολογία προσεγγίζει τις μεταφορές όχι μόνο ως γλωσσικές εκφράσεις αλλά και ως τρόπο σκέψης που καθιστά δυνατή τη σύλληψη αφηρημένων φαινομένων μέσω της συσχέτισής τους με απτές εμπειρίες, ώστε να αναδειχτεί ο πρωταρχικός ρόλος της στη δόμηση του ανθρώπινου αντιληπτικού συστήματος και η διάχυτη παρουσία της στην καθημερινή γλωσσική πρακτική. Στόχος της παρούσας διατριβής είναι ο εντοπισμός των εννοιακών μεταφορών στα Ομηρικά Έπη και ειδικότερα στην Τηλεμάχεια της Οδύσσειας (ραψωδίες α-δ) υπό το θεωρητικό πρίσμα της Θεωρίας της Εννοιακής Μεταφοράς (ΘΕΜ στο εξής, Conceptual Metaphor Theory, CMT), όπως αυτό διατυπώθηκε κυρίως από τους Lakoff & Johnson (1980) και αναπτύχθηκε/εμπλουτίστηκε από τον Kövecses (2002) και η καταγραφή τους σε μια βάση δεδομένων που να μπορεί να αξιοποιηθεί εν συνεχεία ως σώμα κειμένων για ερευνητικούς σκοπούς. Τέθηκαν τρία ερευνητικά ερωτήματα α) ποιο είναι το συχνότερο είδος εννοιακής μεταφοράς στην Τηλεμάχεια στο πρωτότυπο και στη μετάφραση, β) ποιες είναι οι συχνότερες εννοιακές μεταφορές ανά ραψωδία και ποια είναι συνολικά η πιο συχνόχρηστη στην Τηλεμάχεια της Οδύσσειας του Ομήρου και γ) ποιες είναι οι στρατηγικές μετάφρασης στη νέα ελληνική των εννοιακών μεταφορών της Τηλεμάχειας. Για την ανάλυση δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η επαγωγική μέθοδος προσέγγισης των μεταφορών. Η ανάλυση του σώματος δεδομένων ανέδειξε ότι α) τόσο στο ομηρικό κείμενο όσο και στη νεοελληνική απόδοσή του υπερισχύουν οι οντολογικές μεταφορές, β) οι συχνότερες εννοιακές μεταφορές που εντοπίστηκαν αφορούν τον Χρόνο, το Μυαλό/Νόηση, τον Λόγο, τον Οίκο/Περιουσία, τον Αντίπαλο και το Συνειδητό/Ασυνείδητο, ενώ η πιο συχνόχρηστη εννοιακή μεταφορά είναι εκείνη που αφορά στην εννοιοποίηση λέξεων/εννοιών που ανήκουν στην ομάδα του όρου ‘θυμός’ και αφορούν την έννοια του ΜΥΑΛΟΥ και της ΝΟΗΣΗΣ και ότι γ) πολλές από τις εννοιακές μεταφορές του ομηρικού κειμένου είναι παρούσες στη νεοελληνική μετάφραση. Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στην εισαγωγή νέων ερευνητικών ερωτημάτων, που μας επιτρέπουν να προσεγγίσουμε τον ομηρικό άνθρωπο, στη συστηματική καταγραφή των εννοιακών μεταφορών στην Τηλεμάχεια και στη συγκρότηση συστηματικής μεθοδολογίας για τη μελέτη της εννοιακής μεταφοράς στον Όμηρο.