Η θεολογία του Πλάτωνα

Abstract

The purpose of this dissertation is about Plato’s theology. Plato’s interest in gods and divine can be highlighted in the whole of his corpus through the many questions about the nature as well as the features of the divine, and also its role concerning the construction of reality. In his dialogues we find a variety of beings named θεοί (gods) or θεῖος (divine), so it is difficult to identify the pure divine in his thought and to track down which of those beings is considered the God for Plato, if it is possible to speak about God in Plato. Plato presents his thoughts about divine in an inconsistent and fragmental way through his dialogues. In consequence many researchers believe that platonic theology constitutes a very complex and difficult field of his philosophical thought, disagreeing about the identity of Plato’s God. In platonic corpus we find more than one beings that can be acknowledged as Gods; the Form of the Good in Republic, the Demiurge in Timaeus, the World Soul in the same dialogue and in the tenth book of Laws, the cosmic Nous in Philebus and the governing God in the myth of Statesman. My proposal is that Plato’s teaching about divine, despite the many problems, can be restored and all these ostensibly different beings are connected in a way that gives a consistent theology. For that reason, it is of a great importance the examination of theories of Presocratic philosophers and Socrates’ teaching about gods and divine. Plato bears in mind the philosophical background concerning the divine and he is influenced by the theories of Presocratics about causation. My dissertation is concluded with Plato’s thoughts concerning the traditional gods and the question about their existence according to the philosopher.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η διδασκαλία του Πλάτωνα για το θείο. Ο Πλάτων μελετά την έννοια του θείου από τους πρώιμους διαλόγους του (π.χ. Ευθύφρων) μέχρι και τους ύστερους (π.χ. Τίμαιος), σε μία προσπάθεια να κατανοήσει τη φύση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και να προσδιορίσει τον ρόλο του στη διάρθρωση της πραγματικότητας, όπως τη γνωρίζουμε. Στο πλατωνικό corpus συναντάται ένα ετερόκλητο πλήθος όντων, τα οποία αποκαλούνται θεοί ή θεϊκά, γεγονός που δυσχεραίνει την ταυτοποίηση των γνήσια θείων όντων στη σκέψη του φιλοσόφου και, ιδίως, τον εντοπισμό μίας υπέρτατης θεϊκής οντότητας, ενός Θεού (με κεφαλαίο Θ), εφόσον κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Μάλιστα, η δυσκολία στη μελέτη της πλατωνικής θεολογίας εντείνεται και από τον ασυνεχή και αποσπασματικό τρόπο με τον οποίον παρουσιάζει ο Πλάτων τη διδασκαλία του για το θείο. Σήμερα, πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η θεολογία του Πλάτωνα συνιστά ένα ασυνεχές και συγκεχυμένο πεδίο της φιλοσοφικής του σκέψης. Στις υπάρχουσες μελέτες που έχουν γραφεί για την πλατωνική θεολογία η ταυτότητα του Θεού ποικίλλει, πράγμα λογικό εάν αναλογιστεί κανείς ότι στα πλατωνικά κείμενα πολλά όντα εμφανίζονται ως υπέρτατοι Θεοί. Στο επίκεντρο της παρούσας μελέτης τίθενται η Ιδέα του Αγαθού στην Πολιτεία, ο Δημιουργός στον Τίμαιο και η κοσμική Ψυχή στο ίδιο έργο και στο 10ο βιβλίο των Νόμων, η βασιλική Ψυχή με τον θεϊκό Νου στον Φίληβο και ο Θεός στον μύθο του Πολιτικού. Στόχος της διατριβής είναι να φωτίσει τα στοιχεία εκείνα που προσδίδουν συνοχή στην πλατωνική θεώρηση του θείου, συνδέοντας αρμονικά τις θεολογικές απόψεις στους διάφορους διαλόγους και το ετερόκλητο πλήθος των όντων που διεκδικούν τον τίτλο του Θεού στη φιλοσοφία του. Για την ολοκληρωμένη παρουσίαση της πλατωνικής θεολογίας εξετάζονται και οι απόψεις των προγενέστερων φιλοσόφων για το θείο και τις αρχές της πραγματικότητας, δηλαδή των Προσωκρατικών και του Σωκράτη, τις οποίες φαίνεται να έχει συνεχώς κατά νου ο Πλάτων, όταν μιλά για τον Θεό και τη δράση του στον κόσμο. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τις απόψεις του Πλάτωνα για τους Ολύμπιους θεούς και το ζήτημα της ύπαρξής τους κατά τον ίδιο.