Ο θεσμός της οικογένειας στην ύστερη βυζαντινή εποχή 11ος - 15ος αιώνας: συμβολή στη μελέτη της οικονομικής και κοινωνικής ζωής

Abstract

The present thesis examines the institution of family in the late byzantine period, 11th -15th centuries. It revolves around the internal and external characteristics of the household, the way they are presented in the monastic documents. It consists of two main units. The first unit examines the theoretical context, the standardization of households, the methodology and the historical sources. The second unit presents households by region and it is divided into six chapters. The first two are mostly synthetic and they present the sources and the geographical and historical context. The next four revolve around the prevailing household types, the demographical characteristics, the kinship networks and the post-nuptial settlement. The data are presented analytically and thoroughly in an effort to understand the predominant household type, the household cycle and the events associated with its creation and its fission.

Στην παρούσα διατριβή μελετάται ο θεσμός της οικογένειας στην ύστερη βυζαντινή εποχή, 11ος -15ος αιώνας. Εξετάζονται κυρίως θέματα που αφορούν τα εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά του νοικοκυριού, όπως αυτά παρουσιάζονται στα πρακτικά κυρίως των μονών του Αγίου όρους, της μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο και της μονής Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις Σέρρες. Οι πληροφορίες που αντλούνται αφορούν τον αγροτικό πληθυσμό και κυρίως τους παροίκους. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δύο κυρίως μέρη. Στο πρώτο αναλύεται το θεωρητικό πλαίσιο με έμφαση στην ορολογία που αναπτύχθηκε γύρω από την οικογένεια, την τυποποίηση που ακολουθείται στην παρούσα διατριβή, τη μεθοδολογία και τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν. Το δεύτερο μέρος έχει χωριστεί σε ενότητες, με βάση τον τόπο και επιπλέον τον χρόνο που έγιναν οι απογραφές. Για την -κατά το δυνατό- πληρέστερη παρουσίαση της κάθε περιοχής γίνεται αναφορά στις πηγές που αξιοποιούνται και στα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος και τα ιστορικά γεγονότα που πλαισίωναν την περίοδο Με την ανάλυσή τους στόχος είναι να δοθεί το γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο βρισκόταν η οικογένεια και να εξεταστεί ο βαθμός που αυτοί οι παράγοντες επηρέασαν τη μορφή του νοικοκυριού και της οικογένειας. Στη συνέχεια ακολουθεί η ταξινόμηση των νοικοκυριών, τα συγγενικά δίκτυα και η μεταγαμήλια εγκατάσταση. Η αναλυτική αναφορά και η ενδελεχής ταξινόμηση, που ακολουθείται, συμβάλλει στην προσπάθεια να απαντηθούν σημαντικά ερευνητικά ερωτήματα για τον επικρατέστερο τύπο νοικοκυριού στον αγροτικό πληθυσμό και να γίνει διάκριση όχι μόνο ανάμεσα στα διευρυμένα και τα σύνθετα νοικοκυριά αλλά και στους υποτύπους που παρουσιάζουν, όπως η οικογένεια-κορμός ή η οικογένεια αδελφών. Αναλύονται επιπλέον τα συγγενικά δίκτυα και τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν σε κάθε περιοχή, με έμφαση κυρίως στη δομή τους και στα ποσοστά εμφάνισής τους επί των επιμέρους νοικοκυριών. Τέλος, εξετάζεται και η μεταγαμήλια εγκατάσταση. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που επιχειρείται να απαντηθεί αφορά τον κύκλο του νοικοκυριού από τη δημιουργία του μέχρι και τη σχάση του, με επίκεντρο σημαντικά γεγονότα, όπως ο γάμος και ο θάνατος, τα οποία λειτουργούν ως καταλύτες για τη δημιουργία ενός νοικοκυριού στην ύστερη βυζαντινή εποχή.