Λογοτεχνικές βιογραφίες και λογοτεχνικές διαδρομές: Φαίδρα, Δηιάνειρα, Διδώ, Αριάδνη, Πηνελόπη και οι λογοτεχνικοί τους βίοι στο έργο του Οβιδίου

Abstract

In the present dissertation I am studying the mythological figures of Phaedra, Deianeira, Dido, Ariadne and Penelope, as they are presented in the ancient Greek and Roman literature, aiming to prove the unity of their character, despite contextual differentiations that may appear in their presentation by different authors. Specifically, my study starts from the first extensive appearance of these heroines in works that will prove emblematic for later tradition, and reaches Ovid’s poetry. Within Ovid’s poetry I am trying to illustrate the similarities and differences among the heroines and their models, as well as the different ways in which Ovid presents them in his works. The argument I am supporting in the present study is that Ovid uses these mythological figures not in order to present them as dissenting from their models and that the various differences are due to the changing circumstances and overall different context within which the heroines are set each time. In other words, we are dealing with the same mythological characters throughout literary tradition; what changes is the emotional status of these heroines in which they are depicted by the various authors. Ovid’s works offer a prime example to observe this evolution of emotions. In Ovid’s works the heroines’ emotions develop from poem to poem, in parallel with the female personalities who experience these emotions. The women’s characters may present discrepancies, which are however justified if the heroines are studied as variating versions of a united personality, establishing, thus, the unity of character across Ovid’s literary corpus. All studies up till now, which analyze these mythological figures, focus on the depiction of their character as different in each work. The present study proves that each heroine remains the same in all works (in and out of the Ovidian poetry) and constantly develops. On several occasions, moreover, heroines acknowledge this as they seem to possess intertextual memory of themselves. This development justifies all superficial discrepancies. Last, many discrepancies occur from the fact that each work belongs to a different genre, within which the story takes place, something that the reader should take into account when studying the heroines’ behavior. The genre (epic, elegy etc.) forms a decisive factor that decidedly affects the way the heroines are represented, but does not disturb the unity of their characters.

Στην παρούσα διατριβή μελετώνται οι μυθολογικές προσωπικότητες της Φαίδρας, της Δηιάνειρας, της Διδώς, της Αριάδνης και της Πηνελόπης, όπως αυτές εμφανίζονται στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία, με στόχο την απόδειξη της ενότητας του χαρακτήρα τους, παρά τις εκάστοτε διαφοροποιήσεις στην παρουσίασή τους από συγγραφέα σε συγγραφέα. Συγκεκριμένα, η μελέτη ξεκινά από την πρώτη εκτεταμένη εμφάνιση των ηρωίδων αυτών στα έργα τα οποία λαμβάνονται ως πρότυπα και φτάνει μέχρι και την ποίηση του Οβιδίου. Εντός της ποίησης του Οβιδίου παρουσιάζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές που εμφανίζουν οι ηρωίδες σε σύγκριση με τα πρότυπά τους, αλλά και ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο τις παρουσιάζει ο ίδιος ο Οβίδιος μέσα στα έργα του. Το επιχείρημα που υποστηρίζεται στην παρούσα μελέτη είναι πως ο Οβίδιος δεν μεταχειρίζεται τις μυθολογικές αυτές προσωπικότητες με σκοπό να τις παρουσιάσει με τρόπο ώστε να αποκλίνουν από τις πρότυπες ιστορίες, αλλά οι αποκλίσεις που δημιουργούνται οφείλονται στη θέαση των ηρωίδων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Με άλλα λόγια, σε όλα τα έργα πρόκειται για τις ίδιες μυθικές περσόνες ιδωμένες σε διαφορετική συναισθηματική στιγμή και όχι για παραλλαγμένες παρουσιάσεις τους. Το ίδιο υποστηρίζεται πως συμβαίνει και εντός των έργων του Οβιδίου, στα οποία το συναίσθημα των ηρωίδων εξελίσσεται από έργο σε έργο, παράλληλα με τις προσωπικότητες των γυναικείων μορφών που το βιώνουν, οι οποίες με τη σειρά τους ωριμάζουν μαζί με το συναίσθημά τους. Ως εκ τούτου, ο χαρακτήρας τους σκιαγραφείται με στοιχεία αντιφατικά, τα οποία όμως δικαιολογούνται όταν μελετηθούν ως διαφορετικές εκφάνσεις μιας ενιαίας προσωπικότητας, καθιερώνοντας έτσι και την ενότητα του εκάστοτε χαρακτήρα. Οι μέχρι τώρα μελέτες οι οποίες αναλύουν αυτές τις μυθολογικές μορφές επικεντρώνονται στην απεικόνιση του χαρακτήρα τους ως διαφορετικού στα διάφορα έργα. Η παρούσα μελέτη αποδεικνύει πως η κάθε ηρωίδα παραμένει ίδια σε όλα τα έργα (εντός και εκτός του Οβιδίου) και εξελίσσεται συνεχώς. Η εξέλιξη αυτή αιτιολογεί τις διάφορες αντιφάσεις που προκύπτουν. Τέλος, πολλές αντιφάσεις προκύπτουν και από το γεγονός ότι από έργο σε έργο διαφοροποιείται το λογοτεχνικό είδος μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι ιστορίες, κάτι το οποίο ο αναγνώστης οφείλει να λαμβάνει υπόψη του όταν μελετά τις συμπεριφορές των ηρωίδων. Το λογοτεχνικό είδος (έπος, ελεγεία κ. ά.) αποτελεί γενικά καθοριστικό παράγοντα για τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες και δεν συντελεί στην αμφισβήτηση του ενιαίου του χαρακτήρα τους.