Θεοί και θνητοί στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη: τελετουργική επικοινωνία και διάδραση

Abstract

Communicating with the divine in antiquity can take various forms. Mortals usually communicate with the gods by resorting to rituals, prayers, offerings and spectacles. In the framework of a successful communication, the gods respond in many ways, and it depends on the mortals to interpret and accept the right signals. This thesis investigates the communication between heroes and gods in Euripides' Hippolytus, including the implicit way whereby a god uses a mortal to interact with another mortal. The whole prologue of the drama sets forth the communication between gods and humans as the main subject of the work. The chapters of the thesis offer a comparative analysis of the ways in which every person in Hippolytus seeks to communicate with the gods, the probable response given by the gods, and the way in which humans comprehend divine messages. Accordingly, every dramatic persona reveals his/her personal theological perception. This thesis argues that Euripides presents the gods as mutually supplementary rather than antagonistic or hostile forces. They resemble the forces of nature; they are balanced by Zeus’ Law and balance the world of mortals. The humans ought to honor all the gods and have in their minds the μηδὲν ἄγαν. The deviation of this rule brings about a disturbance, which leads to passion and destruction.

Η επικοινωνία με τους θεούς στην αρχαιότητα μπορούσε να λάβει διάφορες μορφές. Οι θρησκευτικές τελετές, οι προσευχές, οι προσφορές και οι ύμνοι αποτελούσαν συνήθεις τρόπους (καθημερινής) επικοινωνίας των ανθρώπων με τους θεούς. Οι θεοί κατά το πλείστον απαντούσαν έμμεσα και εξαρτιόταν από τους θνητούς να δεχτούν και να κατανοήσουν ορθώς τα σημάδια των θεών. Η παρούσα διατριβή εξετάζει την επικοινωνία μεταξύ των θεών και των θνητών στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη εστιάζοντας στους παραπάνω τρόπους, διευρύνοντας όμως το ζήτημα και σε περιπτώσεις άμεσης επικοινωνίας και διάδρασης των θεών μέσω άλλων προσώπων. Πρόκειται εξάλλου για δράμα στο οποίο η επικοινωνία προτάσσεται στον πρόλογο ως κεντρικό θέμα: η άρνηση επικοινωνίας του Ιππολύτου με την Αφροδίτη και η υπέρβαση των ορίων στην επικοινωνία του με την Άρτεμη συνιστούν την αιτία των γεγονότων, στην οποία οφείλονται οι περιπέτειες και η τραγικότητα των προσώπων του δράματος. Στα επιμέρους κεφάλαια της διατριβής επιχειρείται η συγκριτική εξέταση των τρόπων με τους οποίους έκαστος ήρωας επικοινωνεί με τους θεούς, η πιθανή απάντηση των τελευταίων και η πρόσληψη των θεϊκών μηνυμάτων από κάθε πρόσωπο χωριστά. Η ανάλυση αποσκοπεί στην προσέγγιση και περιγραφή της θρησκευτικής πίστης των δραματικών προσώπων, η οποία καθορίζει το πλαίσιο της επικοινωνίας με τους θεούς. Η συγκριτική εξέταση των επιμέρους θρησκευτικών πεποιθήσεων στα συμπεράσματα καταλήγει σε μια ευρύτερη θεολογική αντίληψη, βάσει της οποίας οι θεοί δρουν ως συμπληρωματικές δυνάμεις, αντίθετες μεν, αλλά όχι αντιμαχόμενες· ομοιάζουν με τις φυσικές δυνάμεις που αμφότερες ρυθμίζουν την ισορροπία του κόσμου. Οι θνητοί ήρωες υποτάσσονται ή πρέπει να υποτάσσονται σε αυτές, όπως υποτάσσονται στις δυνάμεις της φύσης, καθώς η άρνηση, η υπέρβαση ή η υπερβολή καταλήγουν σε διαταραχή, επιφέροντας πάθη και καταστροφή. Την ισορροπία ρυθμίζει και επιβάλλει ο νόμος του Δία, τον οποίο οφείλουν να σέβονται οι θνητοί (όπως κάνουν και οι θεοί) ακολουθώντας το μέτρο (μηδὲν ἄγαν).