Οικολογική και πληθυσμιακή κατάσταση του ευρωπαϊκού λαγόγυρου (Spermophilus citellus Linnaeus, 1766) στην Ελλάδα

Abstract

The European ground squirrel is an endangered semifossorial squirrel-like rodent of the European grassland ecosystems. In recent decades its population has been declining throughout its range. Greek populations represent the southernmost limit, whereas the knowledge of their status is limited. The aim of this PhD thesis is to study the population, ecology, genetics, and ethology of the species in Greece. From field visits during 2019-2020 in Western and Central Macedonia and Thrace, data on occurrence, biological tissue and vigilance behaviour were collected. Data were analyzed using computational tools for population density analysis, habitat clustering, maximum entropy models of suitable and available habitats, genetic diversity indices, phylogenetic relations, and statistical likelihood ratio testing. The results revealed that: (a) The results showed that: (a) the existing colonies had a low average density and number of individuals. Most colonies were located on small agricultural and artificial surfaces in the lowlands of Central Macedonia and Thrace. The populations of Western Macedonia were distinguished due to the different topographical and climatic conditions; (b) both anthropogenic and bioclimatic factors have contributed to the pattern of population distribution, with available habitat being scarce compared to suitable habitat. In addition, a 39% - 94.3% decline in habitat suitability was predicted due to climate change over the next 40 years; (c) the genetic diversity of Greek populations was not correlated with latitude after comparison with Serbian populations. Considering all the samples from the European distribution, it appeared that the earlier populations of the species were located in southeastern Bulgaria and European Turkey and during the post-glacial period they rapidly expanded towards Greece, namely from Thrace to Central and Western Macedonia; (d) adult individuals were more vigilant, following a different vigilance strategy depending on life cycle and habitat conditions, while young individuals were more risky due to high energy needs and lack of experience. In conclusion, conservation actions are proposed to protect the species' populations in Greece, identifying three in situ climatic refugia that could be a priority for future reintroductions and habitat improvement.

Ο ευρωπαϊκός λαγόγυρος είναι ένα κινδυνεύον με εξαφάνιση εδαφόβιο σκιουροειδές τρωκτικό των χορτολιβαδικών οικοσυστημάτων της Ευρώπης. Τις τελευταίες δεκαετίες ο πληθυσμός του παρουσιάζει πτωτική τάση σε όλο το εύρος εξάπλωσης. Οι ελληνικοί πληθυσμοί αντιπροσωπεύουν το νοτιότερο όριο, ενώ η γνώση της κατάστασής τους είναι περιορισμένη. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η μελέτη του πληθυσμού, της οικολογίας, της γενετικής και της ηθολογίας του είδους στην Ελλάδα. Από επιτόπιες επισκέψεις μεταξύ 2019-2020 σε Δυτική και Κεντρική Μακεδονία και Θράκη συλλέχθηκαν δεδομένα παρουσίας, βιολογικού ιστού και επαγρύπνησης. Τα δεδομένα αναλύθηκαν με υπολογιστικά μέσα ανάλυσης της πληθυσμιακής πυκνότητας, ομαδοποίησης των ενδιαιτημάτων, μοντέλα μέγιστης εντροπίας κατάλληλων και διαθέσιμων ενδιαιτημάτων, δεικτών γενετικής ποικιλότητας, φυλογενετικών σχέσεων και στατιστικού ελέγχου του λόγου των πιθανοτήτων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι: (α) οι υφιστάμενες αποικίες είχαν μικρή μέση πυκνότητα και αριθμό ατόμων. Η πλειονότητα των αποικιών εντοπίστηκε σε αγροτικές και τεχνητές επιφάνειες μικρής έκτασης στα πεδινά της Κεντρικής Μακεδονίας και Θράκης. Οι πληθυσμοί της Δυτικής Μακεδονίας ξεχώρισαν λόγω των διαφορετικών τοπογραφικών και κλιματικών συνθηκών· (β) τόσο ανθρωπογενείς όσο και βιοκλιματικοί παράγοντες συνέβαλαν στο πρότυπο εξάπλωσης των πληθυσμών, με τα διαθέσιμα ενδιαιτήματα να είναι ελάχιστα σε σχέση με τα κατάλληλα. Επιπλέον, προβλέφθηκε μείωση της καταλληλότητας των ενδιαιτημάτων κατά 39% – 94,3%, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής της επόμενης 40ετίας· (γ) η γενετική ποικιλότητα των ελληνικών πληθυσμών δε συσχετίστηκε με το γεωγραφικό πλάτος έπειτα από τη σύγκριση με σέρβικους πληθυσμούς. Λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των δειγμάτων από την ευρωπαϊκή εξάπλωση, φάνηκε ότι οι προγενέστεροι πληθυσμοί του είδους βρίσκονταν στη νοτιοανατολική Βουλγαρία και την Ευρωπαϊκή Τουρκία και κατά τη μεταπαγετώδη περίοδο επεκτάθηκαν ταχύτατα προς την Ελλάδα και συγκεκριμένα από τη Θράκη στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία· (δ) τα ενήλικα άτομα ήταν πιο επιφυλακτικά ακολουθώντας διαφορετική στρατηγική επαγρύπνησης ανάλογα με τον κύκλο ζωής και τις συνθήκες της περιοχής, ενώ τα νεαρά διακινδυνεύαν περισσότερο εξαιτίας των υψηλών ενεργειακών αναγκών και της απειρίας. Συμπερασματικά, προτείνονται δράσεις διατήρησης για την προστασία των πληθυσμών του είδους στην Ελλάδα, προσδιορίζοντας τρία in situ κλιματικά καταφύγια που θα μπορούσαν να αποτελέσουν προτεραιότητα για μελλοντικές επανεισαγωγές και βελτίωση των ενδιαιτημάτων.