Οικολογία, διατήρηση και διαχείριση των πληθυσμών και των ενδιαιτημάτων μεγάλων θηλαστικών σε περιοχή διέλευσης κλειστού οδικού άξονα: η περίπτωση της Εγνατίας Οδού και της καφέ αρκούδας (Ursus arctos), του ζαρκαδιού (Capreolus capreolus) και του αγριόχοιρου (Sus scrofa) στη ΒΑ Πίνδο

Abstract

Protection of biodiversity is the subject of much debate worldwide. The fragmentation of habitats has also been recognized internationally as one of the most important issues that threaten the conservation of biodiversity. For Europe it has been estimated that the average area of undisturbed land not contiguous segmented by major roads ranges from 20 Km2 to 600 Km2 Belgium to Finland with an average for the EU the 130 Km2. However in Europe, the highest biodiversity values lies with the Mediterranean and distinguish between the Balkans and particularly in Greece and in proportion to its size, is characterized by particularly high levels of biodiversity of animal species. Among the animal species characteristic of Greece is the brown bear belonging to large carnivores while herbivores from large mammals, are the roe deer and wild boar. In particular, both the brown bear as for the roe deer and wild boar, our knowledge about the ecology and biology in Greece is incomplete. The purpose of this dissertation focuses on ecology, conservation and management of three large mammals and their habitats in the area of construction and operation of a closed motorway in NE Pindos. For this purpose, field data collected for the three species under study in the period 2005-2011 while the bear specifically collected data and satellite telemetry for 20 bears the period 2007-2010. The aim of the first chapter was to examine the spatiotemporal interactions and social behavior among males and females in a population bears NE Pindos. The aim of the second chapter was to estimate the size of home ranges per season and the exploration of movement and activity patterns in 20 brown bear using satellite telemetry during 2007-2010. The aim of the third chapter was to estimate the permeability of the Egnatia highway for 20 brown bears and to study the effect of environmental variables on the selection of spots of crossings. The aim of the fourth chapter was the use of ecological models in combination with GIS to predict suitable habitat for brown bear, roe deer and wild boar. Data from GPS-GSM telemetry showed that home ranges were large percentage of overlap even for areas with high intensity of use. The home ranges of the animals that were studied separately in each season showed significant differences supporting the existence of a different standard of behavior between genders. The bears crossed Egnatia highway showing preference to areas far away from settlements and livestock facilities, gentle slopes, with a high percentage of forest cover and with greater proportion of food available. Mixed forests, oak forests of the important factors determining the habitat suitability of all the studied species

Η προστασία της βιοποικιλότητας αποτελεί αντικείμενο μεγάλης συζήτησης παγκοσμίως. Η κατάτμηση ενδιαιτημάτων έχει επίσης αναγνωριστεί διεθνώς ως ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα που απειλούν τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Για την Ευρώπη έχει υπολογιστεί ότι η μέση έκταση αδιατάρακτης συνεχόμενης γης που δεν κατακερματίζεται από σημαντικούς οδικούς άξονες κυμαίνεται από 20 Km2 στο Βέλγιο έως 600 Km2 στην Φινλανδία με ένα μέσο όρο για την Ε.Ε. τα 130 Km2. Παρόλα αυτά στην Ευρώπη, τις υψηλότερες τιμές βιοποικιλότητας φέρουν οι περιοχές της Μεσογείου και μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα βαλκάνια και ιδιαίτερα η Ελλάδα ενώ αναλογικά με το μέγεθός της, χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας ζωικών ειδών. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά ζωικά είδη της Ελλάδας είναι και η καφέ αρκούδα που ανήκει στα μεγάλα σαρκοφάγα ενώ από τα μεγάλα φυτοφάγα θηλαστικά, είναι το ζαρκάδι και ο αγριόχοιρος. Ειδικότερα, τόσο για την καφέ αρκούδα όσο για το ζαρκάδι και τον αγριόχοιρο οι γνώσεις μας γύρω από την οικολογία και τη βιολογία τους στον Ελλαδικό χώρο είναι ελλιπείς.Ο σκοπός της διατριβής αφορά στην οικολογία, διατήρηση και διαχείριση τριών μεγάλων θηλαστικών και των ενδιαιτημάτων τους στην περιοχή κατασκευής και λειτουργίας ενός κλειστού αυτοκινητοδρόμου στη ΒΑ Πίνδο. Για το σκοπό αυτό συλλέχθηκαν δεδομένα πεδίου για τα τρία υπό μελέτη είδη την περίοδο 2005-2011 ενώ για την αρκούδα ειδικότερα συλλέχθηκαν και δεδομένα δορυφορικής τηλεμετρίας για 20 άτομα αρκούδας την περίοδο 2007-2010. Στόχος του 1ου κεφαλαίου ήταν να εξετάσει τις χωροχρονικές αλληλεπιδράσεις και την κοινωνική συμπεριφορά ανάμεσα σε αρσενικά και θηλυκά άτομα. Στόχος του 2ου κεφαλαίου ήταν η εκτίμηση του μεγέθους των ζωτικών χώρων ανά εποχή και η διερεύνηση των προτύπων μετακινήσεων και δραστηριότητας σε 20 άτομα καφέ αρκούδας με τη χρήση δορυφορικής τηλεμετρίας την περίοδο 2007-2010. Στόχος του 3ου κεφαλαίου ήταν η εκτίμηση της διαπερατότητας της Εγνατίας Οδού για 20 άτομα αρκούδας αλλά και η μελέτη της επίδρασης των περιβαλλοντικών μεταβλητών στην επιλογή των θέσεων διέλευσης πριν, κατά και μετά την κατσκευή του οδικού άξονα στη ΒΑ Πίνδο. Στόχος του 4ου κεφαλαίου ήταν η χρήση οικολογικών μοντέλων σε συνδυασμό με τα GIS για την πρόβλεψη των κατάλληλων ενδιαιτημάτων για τα τρία υπό μελέτη είδη στην περιοχή διέλευσης της Εγνατίας Οδού. Από τα στοιχεία της δορυφορικής παρακολούθησης προέκυψε ότι οι ζωτικοί χώροι είχαν μεγάλο ποσοστό επικάλυψης ακόμα και για τις περιοχές με υψηλή ένταση χρήσης. Οι ζωτικοί χώροι των αρκούδων που μελετήθηκαν ξεχωριστά ανά επoχή εμφάνισαν σημαντική διαφοροποίηση υποστηρίζοντας την ύπαρξη ενός διαφορετικού προτύπου συμπεριφοράς ανάμεσα στο φύλο. Oι αρκούδες διέσχισαν τον άξονα της Εγνατίας Οδού δείχνοντας προτίμηση σε περιοχές με ποσοστό δασοκάλυψης, ήπιες κλίσεις και αυξημένα τροφικά διαθέσιμα. Τα μικτά δάση, τα δρυοδάση και οι αγροδασικές εκτάσεις είναι από τους σημαντικούς παράγοντες που καθορίζουν την εξάπλωση όλων των υπό μελέτη ειδών.