Ταφικές πρακτικές στη Μυκηναϊκή Αττική: βιοαρχαιολογική και ταφονομική ανάλυση του ανθρώπινου σκελετικού υλικού από το νεκροταφείο στη θέση Κολικρέπι του Δήμου Σπάτων

Abstract

The objective of this thesis is the systematic examination and analysis of the human skeletal assemblages deriving from the recently excavated Late Bronze Age cemetery at Kolikrepi, Spata in Eastern Attica. The aim is to reconstruct the biological profile of the case study population as well as to address important issues regarding the manipulation of the deceased with special emphasis on the post-burial, secondary treatment of the dead body. More specifically, one of the main goals of this study is to investigate the demographic composition of the cemetery population (minimum number of individuals, age, sex), exploring changes through time and to assess the health and dietary status at the population level as well as among different subgroups (defined by age and sex). Moreover, the current research attempts to define the taphonomic factors that affected bone preservation after their deposition, distinguishing between natural and cultural formation processes, with a view to approaching different aspects of the treatment and manipulation of the deceased. These include the form, variety and complexity of funerary practices, the frequency and the sequence of mortuary events and funerary episodes, the reconstruction of the funerary ritual process, the diversity in secondary acts, the recognition of differential funerary treatment across age and sex groups and the examination of temporal shifts in mortuary activities. Considering the dearth of systematic and detailed osteological studies and the lack of publications that focus on issues related to the mortuary practices, the manipulation of the deceased and the funerary ritual, this thesis seeks to fill a research gap in the mortuary record of LBA Attica. For the purposes of this analysis, a synthetic and contextual bioarchaeological approach was adopted that integrates a set of methodological and interpretative tools combining osteological data, macroscopic and microscopic taphonomic observations and archaeological evidence. A total of 96,775 bone fragments originating from 90 funerary contexts in 21 tombs (19 chamber tombs and 2 pit graves) were studied. The osteological analysis revealed important information not only about the osteobiography of the cemetery population, but also about funerary practices and the manipulation of the deceased by the living community. According to the evidence, the vast majority of human remains were not found intact but were subjected to some form of secondary treatment, resulting, thus, in the dispersal and commingling of the skeletal material. Although the results suggest continuity of a funerary tradition throughout the life cycle of the Kolikrepi tombs, funerary practices were more complex. Both synchronic and temporal diversity in disposal types, choices of location and secondary acts demonstrate that mortuary behaviour was not dictated by a strictly structured funerary ritual and firmly formalised norms regarding the treatment of the human body.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η συστηματική μελέτη και ανάλυση των ανθρώπινων σκελετικών καταλοίπων από το πρόσφατα ανεσκαμμένο νεκροταφείο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στη θέση Κολικρέπι στα Σπάτα Αττικής. Στόχος της μελέτης ήταν αφενός η ανασύσταση της βιολογικής ταυτότητας του πληθυσμού και αφετέρου η προσέγγιση των ταφικών πρακτικών δίνοντας έμφαση στις διαδικασίες της δευτερογενούς μεταχείρισης των νεκρών. Πιο συγκεκριμένα, βασικά ζητήματα γύρω από τα οποία κινείται η συζήτηση αφορούν τη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού (αριθμός, φύλο, ηλικία), τα επίπεδα υγείας και τις διατροφικές συνήθειες στο σύνολο του πληθυσμού αλλά και σε επιμέρους ηλικιακές και έμφυλες ομάδες. Επιπλέον, η εργασία επιχειρεί να προσδιορίσει τις ταφονομικές διαδικασίες που επέδρασαν στα οστά με την εναπόθεσή τους στους τάφους, διακρίνοντας τους φυσικούς και πολιτισμικούς παράγοντες αλλά και να εξετάσει όψεις της ταφικής μεταχείρισης, όπως η μορφή και η ποικιλία των ταφικών πρακτικών και των τρόπων διαχείρισης των νεκρών, η συχνότητα και αλληλουχία των ταφικών επεισοδίων, η ανασύσταση του ταφικού τελετουργικού, η αναγνώριση διαφοροποιήσεων ως προς τη ταφική μεταχείριση διαφορετικών ομάδων και διαχρονικές αλλαγές στις ταφικές δραστηριότητες του νεκροταφείου. Δεδομένου ότι οι οστεολογικές μελέτες στην Αττική για την ΥΕΧ αλλά και γενικότερα οι μελέτες που εστιάζουν στις ταφικές πρακτικές, τους τρόπους μεταχείρισης του νεκρού σώματος και το ταφικό τελετουργικό είναι ελάχιστες, η εργασία προσπαθεί να καλύψει ένα μεγάλο κενό στη μυκηναϊκή ταφική αρχαιολογική έρευνα της περιοχής. Για τους σκοπούς της ανάλυσης υιοθετήθηκε μία συνθετική και συγκειμενική βιοαρχαιολογική προσέγγιση που ενσωματώνει ένα σύνολο μεθοδολογικών και ερμηνευτικών εργαλείων συνεξετάζοντας οστεολογικά δεδομένα, μακροσκοπικές και μικροσκοπικές ταφονομικές παρατηρήσεις και αρχαιολογικές πληροφορίες. Συνολικά εξετάστηκαν 96.775 θραύσματα οστών που προήλθαν από 90 ταφικές αποθέσεις σε 21 τάφους, εκ των οποίων οι 19 είναι θαλαμοειδείς ενώ 2 ανήκουν στον τύπο του λακκοειδούς. Η ανάλυση του οστεολογικού υλικού απέδωσε σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την οστεοβιογραφία των ανθρώπων του νεκροταφείου, αλλά και σε σχέση με τις ταφικές πρακτικές και τους τρόπους με τους οποίους το νεκρό σώμα αποτέλεσε αντικείμενο μεταχείρισης στα πλαίσια της δράσης των ζωντανών μελών της κοινότητας. Βάσει των αποτελεσμάτων, η συντριπτική πλειονότητα των ταφικών αποθέσεων αφορούσε σε σκελετικά κατάλοιπα που είχαν υποστεί κάποιου είδους δευτερογενή μεταχείριση και διατάραξη. Διαπιστώνεται ότι παρόλο που το γενικότερο πλαίσιο των ταφικών πρακτικών διαχρονικά παρέμενε το ίδιο διατηρώντας μία παράδοση που αναπαραγόταν σε όλη τη διάρκεια χρήσης των τάφων η εικόνα που αναδεικνύεται από τα ταφικά σύνολα σχετικά με τη μεταχείριση των νεκρών είναι περισσότερο σύνθετη. Οι διαφοροποιήσεις που αναγνωρίστηκαν ως προς τη μορφή και την οργάνωση των αποθέσεων, τη θέση τους στους τάφους και τις δευτερογενείς πράξεις διαχείρισης των σκελετικών καταλοίπων δηλώνουν ότι δεν υπήρχε ένα αυστηρά δομημένο ταφικό τελετουργικό και η ταφική συμπεριφορά στην πραγματικότητα δεν ήταν στατική και μονολιθική σε ομόχρονο και διαχρονικό επίπεδο ακολουθώντας μόνο ένα συγκεκριμένο μοτίβο.