Όψεις της ναζιστικής ιδεολογίας στον ημερήσιο τύπο της Θεσσαλονίκης: Νέα Ευρώπη (1941-1944)

Abstract

This study attempts to indicate aspects of the nazi ideology that defined the newspaper called Nea Evropi. Its circulation began a few days after the nazi invasion in Thessaloniki and ended the day before the departure of the German military forces from the city’s territory. Nea Evropi was the only newspaper legally recognised by the occupation forces among with Apogevmatini, which was the only pre-war newspaper that continued to circulate during 1941-1944. Apart from the Greek title, Nea Evropi used to have also the German Das Neue Europa indicating the new status that would be formed in the continent after the victory of Axis. There were many Germans’ collaborators that worked as journalists in Nea Evropi. Typical examples are Papastratigakis, Orologas, Fardis, Chasirdzoglou and Kammonas. Nevertheless, most of the publishments were either anonymous or were followed by a pseudonym because their editors feared that their identities will be revealed after the end of the war.Nea Evropi was providing their readers with a broad range of topics: announcements by the Oberkommando der Wehrmacht, statements by nazi leaders (Hitler, Goebbels) and members of the Greek governments (Tsolakolgou, Gotzamanis, Logothetopoulos), news from the current political and military affairs, opinion articles, vignettes, stories, tributes of historical, philosophical, cultural and religious interest, satirical texts, interviews and sport news. The foundation of Nea Evropi was realized in order to exert nazi propaganda and to glorify the German achievements on the battlefields. The editors’ rhetoric was mainly antisemitic, against communism and liberalism, focusing on the positive aspects of national socialism and the profile of Adolf Hitler. Führer was considered by the newspaper as a great leader, which will save Europe from nations’ enemies. On the ethical level, concepts such as race and nation were of paramount importance. On the other hand, individual rights were subordinated to the interests of the whole. Nea Evropi supported the idea of the foundation of a totalitarian state, which would be able to adapt the national socialist ideology to the Greek reality. The newspaper practiced also negative criticism against pre-war policies in Greece, black market, rebels and expressed the need for parastatal organizations that were friendly to the Nazis to be legalized. In the field of culture, the newspaper made a systematic effort to create a strong correlation between the spirit of Ancient Greece (Socrates, Plato, Aristotle, Homer, Aeschylous, Sofocles, Euripides) with the German thought of modern times (Kant, Hegel, Nietzsche, Goethe, Hölderlin). According to Nea Evropi, artists are servants of the nation. For this reason, they must undertake the duty to enlighten people so that they will be able to cultivate certain national values. The brightest examples of domestic art are poets such as Solomos, Kalvos, Mavilis and Palamas. On the contrary, art movements, such as Surrealism, Cubism and Romanticism are rejected because of the fact that they reflect only the intimate state of the artist and not the nation’s interests.

Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να αναδείξει πτυχές της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας της εφημερίδας που ονομάστηκε Νέα Ευρώπη. Η κυκλοφορία της ξεκίνησε λίγες ημέρες μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη και διακόπηκε μία μόλις ημέρα πριν από την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων τον Οκτώβριο του 1944. Υπήρξε η μοναδική νόμιμη εφημερίδα την περίοδο της Κατοχής στην πόλη μαζί με την Απογευματινή, τη μοναδική ημερήσια προπολεμική εφημερίδα που συνέχισε την κυκλοφορία της μετά τον Απρίλιο του 1941. Εκτός από τον ελληνικό τίτλο, η εφημερίδα έφερε και τον γερμανικό τίτλο Das Neue Europa, υποδηλώνοντας με τον τρόπο αυτόν το νέο μεταπολεμικό καθεστώς που θα προκύψει στην ήπειρο μετά τη νίκη του Άξονα στον πόλεμο. Αρκετοί ήταν οι δοσίλογοι δημοσιογράφοι που στελέχωσαν το έντυπο, μεταξύ των οποίων οι Παπαστρατηγάκης, Ωρολογάς, Φαρδής, Χασηρδζόγλου και Καμμώνας. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες δημοσιεύσεις ήταν είτε ανυπόγραφες είτε συνοδεύονταν από κάποιο ψευδώνυμο υπό τον φόβο της αποκάλυψης της ταυτότητας των συντακτών τους μεταπολεμικά. Η θεματολογία της κάλυπτε ένα μεγάλο εύρος ποικίλης ύλης: ανακοινώσεις του Γερμανικού Στρατηγείου στην πρωτότυπη γλώσσα, δηλώσεις επιφανών ναζί (Χίτλερ, Γκέμπελς) και μελών των ελληνικών κυβερνήσεων (Τσολάκογλου, Γκοτζαμάνης, Λογοθετόπουλος), ειδήσεις από τις πολιτικές και τις πολεμικές εξελίξεις, άρθρα γνώμης, χρονογραφήματα, ιστορήματα, αφιερώματα ιστορικού, φιλοσοφικού, πολιτισμικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος, σατιρικά κείμενα, συνεντεύξεις και ειδήσεις από την αθλητική επικαιρότητα. Η δημιουργία της Νέας Ευρώπης πραγματοποιήθηκε για να ασκεί φιλοναζιστική προπαγάνδα και για να εξυμνεί τα κατορθώματα του γερμανικού στρατού στα πολεμικά μέτωπα. Εξέφραζε αντισημιτικές, αντικουνιστικές και αντιφιλελεύθερες θέσεις, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη θετική αποτίμηση των πεπραγμένων του εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία και στο προφίλ του Αδόλφου Χίτλερ. Ο Φίρερ παρουσιαζόταν από τη Νέα Ευρώπη ως μία σπουδαία ηγετική προσωπικότητα, η οποία θα απαλλάξει την Ευρώπη από τους εχθρούς των εθνών. Έννοιες όπως η φυλή και το έθνος είχαν ύψιστη ηθική σημασία, ενώ τα ατομικά δικαιώματα υπάγονταν στα συμφέροντα του συνόλου. Η Νέα Ευρώπη υποστήριζε την εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωτικού κράτους, το οποίο θα προσάρμοζε την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία στην ελληνική πραγματικότητα. Παράλληλα, ασκούσε αρνητική κριτική στις προπολεμικές πολιτικές ηγεσίες, στους μαυραγορίτες, στους αντάρτες και εκδήλωνε την επιθυμία της για νομιμοποίηση βίαιων παρακρατικών οργανώσεων, προσκείμενων φιλικά στους ναζί. Στον τομέα του πολιτισμού, κατέβαλε συστηματική προσπάθεια για τη σύνδεση μεταξύ του αρχαιοελληνικού πνεύματος (Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης, Όμηρος, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευρυπίδης) και της σύγχρονης γερμανικής σκέψης (Καντ, Χέγκελ, Νίτσε, Γκέτε, Χέλντερλιν). Σύμφωνα με τη Νέα Ευρώπη, οι καλλιτέχνες είναι υπηρέτες του έθνους και αναλαμβάνουν το καθήκον να οδηγήσουν τον λαό στην απόκτηση μιας ενιαίας εθνικής συνείδησης και τα πιο λαμπερά παραδείγματα αποτελούν ποιητές, όπως οι Σολωμός, Κάλβος, Μαβίλης και Παλαμάς. Αντιθέτως, καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως ο σουρεαλισμός, ο κυβισμός και ο ρομαντισμός, απορρίπτονται επειδή εκφράζουν περισσότερο τα συναισθήματα των δημιουργών τους παρά τα συμφέροντα του έθνους.