Το φλάουτο στη μουσική ζωή και εκπαίδευση των σημαντικότερων αστικών μουσικών κέντρων του Ελλαδικού χώρου κατά την εκατονταετηρίδα 1840-1940: θεσμοί, ιδρύματα, εκτελεστές και οργανολογικά χαρακτηριστικά

Abstract

The subject of this doctoral thesis is the teaching, dissemination, reception, and assimilation of the contemporary flute and the piccolo flute of the symphony orchestra, parameters embedded in the broad historical and instrumental context of musical life and education during the period 1840-1940 in the most important urban music centres of Greece, namely the four major Ionian Islands: Corfu, Zakynthos, Kefalonia, and Lefkada, the capital Athens and Piraeus, Syros, Patras, and Thessaloniki. In all of those centres took place extensive on-the-spot research from July 2018 until October 2020. This doctoral dissertation is integrated in the field of historical musicology with emphasis on modern Greek music, and with explicit instrumental approaches. Epistemologically, the dissertation is based on linear storytelling, periodization over a long-time span (1840-1940), and biography. Parallel to this, the main highlights are the unseen aspects, the micro-histories of musical life and education, focusing on the flute and the presentation of influential figures, teachers, and flute soloists, active inside and outside Greece. There are three main fields that form the dissertation’s structure: instrumental development of the flute, teaching approaches, and the presence of the instrument in the musical life and concert activity of the greek urban music centres. Firstly, there is mention of the progress in the construction of the flute in the European music “capitals”, since this progress did not take place in Greece. Furthermore, we consider the way in which these instrumental developments were introduced in Greece and the timing of their assimilation. Except for these introductory aspects, the main corpus of the research is focused on views and stages of flute teaching in the first music education institutes of the Modern Greek kingdom, with general references to the music education. On the other hand, areas of concert activity are highlighted,especially through the continuous presence of flutists in the first domestic music ensembles. The various manifestations of the activity of Greek local and expatriate flutists, but also of those of the Diaspora with a presence and career in Greece, complement and embellish the multidimensional mosaic of this original research. Finally, the interaction and contribution of flutists, teachers, and flute soloists, active inside and outside Greece, carriers of different influences and origins, is illuminated, and the formation of their own "network" is highlighted. In conclusion, the connection, correlation, and combination of information from different sources creates the first history of the flute in Greece during the period 1840-1940, unfolding continuously as a thread along the course of the parts of the present study.

Η διδασκαλία, η διάδοση, η πρόσληψη και η αφομοίωση του σύγχρονου φλάουτου της συμφωνικής ορχήστρας, παράμετροι ενταγμένες στο ευρύ ιστορικό και οργανολογικό πλαίσιο της μουσικής ζωής και εκπαίδευσης των σημαντικότερων αστικών μουσικών κέντρων του ελλαδικού χώρου κατά την εκατονταετηρίδα 1840-1940, αποτελούν το αντικείμενο αυτής της διατριβής. Τα υπό έρευνα μουσικά κέντρα είναι τα τέσσερα μεγαλύτερα σε έκταση Επτάνησα: Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Κεφαλονιά και Λευκάδα, η Αθήνα και ο Πειραιάς, η Ερμούπολη, η Πάτρα και η Θεσσαλονίκη. Σε μουσικούς και ευρύτερου ενδιαφέροντος φορείς αυτών των πόλεων πραγματοποιήθηκε εκτενής επιτόπια έρευνα από το 2018 μέχρι το 2020. Η δομή της διατριβής είναι τριμερής. Στο Μέρος Ι η ιστορική και κατασκευαστική εξέλιξη του φλάουτου στον ευρωπαϊκό χώρο. Εξετάζεται, ακόμη, ο τρόπος με τον οποίο οι ευρωπαϊκές οργανολογικές καινοτομίες εισήχθησαν στα υπό έρευνα αστικά μουσικά κέντρα και πότε αυτές αφομοιώθηκαν. Το Μέρος ΙΙ εστιάζει αφενός σε όψεις και στάδια της διδασκαλίας του φλάουτου στους πρώτους μουσικοεκπαιδευτικούς φορείς του ελληνικού βασιλείου με προεκτάσεις που αφορούν γενικά στη μουσική εκπαίδευση. Το Μέρος ΙΙΙ πραγματεύεται πτυχές της συναυλιακής δραστηριότητας, ειδικότερα μέσα από την αδιάλειπτη παρουσία φλαουτιστών στα πρώτα εγχώρια μουσικά σύνολα. Οι ποικίλες εκφάνσεις της δραστηριότητας Ελλήνων και ομογενών φλαουτιστών, αλλά και εκείνων της Διασποράς από το εξωτερικό με παρουσία και έργο στον ελλαδικό χώρο, συμπληρώνουν και διανθίζουν το πολυδιάστατο μωσαϊκό της πρωτότυπης αυτής έρευνας. Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στο γεγονός ότι, για πρώτη φορά, πρωτογενές υλικό που αφορά στο φλάουτο στην Ελλάδα, ύστερα από εκτενέστατη επιτόπια έρευνα, συλλέχθηκε, μελετήθηκε, ταξινομήθηκε, αποδελτιώθηκε, καταγράφηκε και χρησίμευσε για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την ελληνική σχολή του φλάουτου, από το 1840 έως το 1940. Μέσα από τα τεκμήρια της πρωτογενούς έρευνας και σε συνδυασμό με την υπάρχουσα βιβλιογραφία και τον Τύπο της εποχής, ήδη γνωστές και ερευνημένες όψεις της μουσικής διδασκαλίας, επιβεβαιώνονται και ενισχύονται μέσα από τις περισσότερο αθέατες πλευρές της ιστορίας του φλάουτου. Τα ευρήματα της έρευνας συμβάλλουν στη συνδυαστική αποτύπωση των αποτελεσμάτων της μελέτης, τα οποία, μέσα από την εξέλιξη της διδασκαλίας του φλάουτου, απηχούν σε γενικότερα ζητήματα, όπως το κοινωνικό προφίλ των μουσικοεκπαιδευτικών ιδρυμάτων, οι οικονομικές συνθήκες, οι πρεσβευόμενες σχολές φλάουτου και η εξέλιξη αυτών μέχρι το 1940, με απώτερο σκοπό τον συγκερασμό της απολύτως νέας γνώσης και πληροφορίας που προέκυψε με τις ήδη υπάρχουσες. Τέλος, φωτίζεται η αλληλεπίδραση και η συμβολή των φλαουτιστών, καθηγητών και σολίστ του φλάουτου, με δραστηριότητα εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου, φορέων διαφορετικών επιρροών και καταβολών, και αναδεικνύεται η κατάρτιση ενός δικού τους «δικτύου». Εν κατακλείδι, η σύνδεση, η συσχέτιση και ο συνδυασμός των πληροφοριών από τις διαφορετικές πηγές δημιουργεί την πρώτη ιστορία του φλάουτου στην Ελλάδα κατά το διάστημα 1840-1940 ως έναν μίτο που ξετυλίγεται αδιάλειπτα κατά τον ρου των μερών, κεφαλαίων, υποκεφαλαίων της παρούσας μελέτης.