L' Agora romaine de Delphes

Abstract

The subject of the thesis entitled "The Roman Agora at Delphi" is the evolution of the architecture and uses of the monumental complex of the so-called "Roman Agora" of Delphi, between the Imperial period and the Late Roman and Early Byzantine periods, i.e. between the 3rd and 7th centuries A.D.The Roman Agora is the monumental complex that occupies the space in front of the southeast entrance of the sanctuary of Apollo and was discovered during the Great Excavation of Delphi (1892-1903). Although it constitutes one of the best preserved monuments of Late Antiquity in Delphi, the Roman Agora has never been the subject of a specific research in the form of a monograph.Building on the important research already carried out, the thesis aims to contribute not only to the restitution of the history of the monument, but also to the understanding of the urban evolution of the city of Delphi, especially during the Early Byzantine period. The thesis is not exclusively devoted to the architectural analysis but studies also the uses and the role of this public monument of Delphi which serves as a "witness" of different historical periods (2nd-7th century AD).The study is organized on the basis of the questions that the monumental complex of the Roman Agora is currently raising: the conditions of its discovery; its location and surroundings; the constructions prior to the Early Byzantine period; the architecture and restitution of the monument; the uses of the complex; the dating.The first part is devoted to the study of the history of the research that aims to establish a "database" for the works that have been carried out in the site of the Roman Agora since its discovery. Then, in the second part, the study focuses on the natural features and surroundings of the Roman Agora. Particular attention is paid to the study of the monument of the "Lower Baths", a monument that has now completely disappeared and was once located south of the Roman Agora. In the third part are studied the constructions that preceded the establishment of the Roman Agora complex. It has been made possible to restore, in its broad outlines, the image of the area of the Agora before its monumental reshaping. As for the construction of the terrace, it is concluded that the earthworks carried out for its establissement, constitute the monumental works par excellence in the area during the Late Antique period.The fourth part, the architectural analysis, is the central part of the thesis. The preserved remains (buildings and architectural members) are studied in detail in order to produce a complete picture of the architecture of the complex. Particular attention is paid to the following issues: the systematic use of reused construction materials; the characteristics of the ionic colonnade; the masonry, the construction methods and materials. The restitution of the monument, in the fifth part, is organized around the following questions: the general form of the complex; the restitution of a two-storeyed portico; the particular layout of the southern side of the Roman Agora.The question of the uses of the complex is examined in the sixth part of the thesis. Based on the available data and architectural parallels, the various probable uses of the monument (commercial, political) are examined. Subsequently, the seventh part is devoted to the question of the dating of the different construction phases of the monument. The parallel study of the available archaeological data points to the beginning of the fourth century A.D. for the initial construction of the monument (Phase II, state I) and to the second half of the fourth century for the phase of repairs (Phase II, state II, a dating already established by the previous research). The eighth part is devoted to the analysis of the historical framework of the concerned period (2nd-7th century A.D.). The ninth and last part offers a global view of the study of the Roman Agora before concluding that the construction of the monument constitutes a "product of its time", which follows the models of organization of the public space of the period and reflects probably the prosperity that the protobyzantine city of Delphi enjoyed during this time.

Θέμα της διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη της αρχιτεκτονικής και της ιστορικής εξέλιξης του μνημείου της λεγόμενης ‘Ρωμαϊκής Αγοράς’ των Δελφών. Η εν λόγω διατριβή εκπονήθηκε στο διάστημα 2017-2022 υπό την καθοδήγηση των καθηγητών Jean-Charles Moretti (Lyon 2-IRAA-CNRS) και Πλάτωνα Πετρίδη (ΕΚΠΑ), στο πλαίσιο συνεπίβλεψης μεταξύ των πανεπιστημίων Université Lumière Lyon 2 και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Η εκπόνηση της διδακτορικής διατριβής έγινε με την άδεια και τη στήριξη των τελευταίων ανασκαφέων του μνημείου, V. Déroche και Π. Πετρίδη, της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδας.Η λεγόμενη ‘Ρωμαϊκή Αγορά’ των Δελφών αποτελεί το μνημειακό συγκρότημα της Ύστερης Αρχαιότητας που καταλαμβάνει τον χώρο μπροστά από την κύρια είσοδο του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς, στο νοτιοανατολικό άκρο του περιβόλου. Πρόκειται για ένα μνημειακό περίστυλο οικοδόμημα, το δυτικό τμήμα του οποίου εφάπτεται στον περίβολο, όπου ανοίγεται και η νοτιοανατολική είσοδος του ιερού. Η κεντρική πλακόστρωτη πλατεία πλαισιωνόταν κατά την αρχαιότητα στις τρείς πλευρές της από συνεχές στωικό οικοδόμημα του οποίου σήμερα σώζεται μόνο το βόρειο σκέλος και μικρό τμήμα του ανατολικού. Η καλύτερα διατηρημένη βόρεια στοά σώζει σε μεγάλο ύψος και σε καλή κατάσταση σημαντικό τμήμα των ανωδομών της όπως και τον στυλοβάτη της εξωτερικής κιονοστοιχίας της. Στο βάθος της ανοίγονται επτά διαφορετικής κάτοψης διαμερίσματα, στο εσωτερικό των οποίων καθώς και στον περιβάλλοντα χώρο σώζεται επίσης πλήθος διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών που προέρχονται από τις κιονοστοιχίες και από άλλα τμήματα της κατασκευής.Η ανακάλυψη του μνημείου ανάγεται στην περίοδο της λεγόμενης Μεγάλης Ανασκαφής των Δελφών που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Γαλλικής Σχολής Αθηνών μεταξύ των ετών 1892 και 1903. Ο χώρος κατέστη έκτοτε σημείο συγκέντρωσης και φύλαξης πλήθους διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών και επιγραφών ενώ, ως τμήμα πλέον του επισκεπτόμενου αρχαιολογικού χώρου, δέχθηκε σημαντικές επεμβάσεις συντήρησης και εξωραϊσμού. Το μνημείο αποτέλεσε εκ νέου αντικείμενο συστηματικής ανασκαφικής μελέτης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σχεδόν έναν αιώνα μετά την αρχική του ανακάλυψη, όταν με πρωτοβουλία της Γαλλικής Σχολής ανεσκάφησαν τμήματά του υπό τη διεύθυνση των V. Déroche και Π. Πετρίδη. Η τελευταία αυτή ανασκαφική έρευνα έδωσε τα πιο ολοκληρωμένα έως σήμερα ανασκαφικά δεδομένα που αποτελούν, από κοινού με τις περιορισμένες ανασκαφικές έρευνες των δεκαετιών 1950 και 1960, το σημείο αφετηρίας της εν λόγω διατριβής.Επιδίωξη της διδακτορικής διατριβής είναι η συνολική και λεπτομερής μελέτη της αρχιτεκτονικής και της ιστορικής εξέλιξης του μνημειακού συγκροτήματος της Ρωμαϊκής Αγοράς υπό τη μορφή μονογραφίας. Η μελέτη της αρχιτεκτονικής, κύριο τμήμα της διατριβής, επιτρέπει την αποκατάσταση των διαφόρων οικοδομικών φάσεων του κτηρίου και των χαρακτηριστικών τους. Παράλληλα, εξετάζονται λεπτομερώς η ιστορική εξέλιξη του συγκροτήματος καθώς και τα ζητήματα της λειτουργίας, χρήσης και χρονολόγησης του μνημείου. Τέλος, προσδιορίζεται η σχέση του μνημειακού συγκροτήματος, ως ένα από τα σημαντικότερα δημόσια οικοδομήματα της εποχής, με την ύστερη ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή πόλη των Δελφών (3ος-7ος αι. μ.Χ.). Προκειμένου να αναλυθούν είς βάθος τα παραπάνω ζητήματα, κρίθηκε απαραίτητη τόσο η επί τόπου μελέτη των σωζόμενων αρχιτεκτονικών καταλοίπων, τα οποία εξετάστηκαν και αποτυπώθηκαν με ευθύνη του συγγραφέα, αλλά και του αρχειακού υλικού που σχετίζεται με την ανακάλυψη και τη σύγχρονη ιστορία του μνημείου, μεγάλο μέρος του οποίου φυλάσσεται στο αρχείο της Γαλλικής Σχολής Αθηνών όπως και σε άλλα ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού.Η πραγματοποιηθείσα μελέτη αναδεικνύει το μνημείο της Ρωμαϊκής Αγοράς των Δελφών ως ένα από τα σημαντικότερα δημόσια οικοδομήματα της πρωτοβυζαντινής περιόδου στους Δελφούς. Η δημιουργία του εντάσσεται σε ένα μεγάλης κλίμακας οικοδομικό πρόγραμμα της περιόδου που αποσκοπούσε στη ριζική αναδιαμόρφωση του χώρου μπροστά από τη νοτιοανατολική είσοδο του ιερού του Απόλλωνα και, γενικότερα, στον επαναπροσδιορισμό του δημόσιου αστικού χώρου της πρωτοβυζαντινής πόλης.

L’objet de la thèse intitulée « L’Agora romaine de Delphes » est l'évolution de l’architecture et des usages du complexe monumental de Delphes appelé Agora romaine entre l’époque impériale et les périodes romaine tardive et protobyzantine, soit entre le IIIe et le VIIe s. apr. J.-C. L’Agora romaine est l’ensemble monumental qui occupe l’espace devant l’entrée sud-est du sanctuaire d’Apollon et qui a été mis au jour durant les travaux de la Grande Fouille de Delphes (1892-1903). Bien qu’elle constitue l’un des ensembles monumentaux les mieux conservés de Delphes, l’Agora romaine n’a jamais fait l’objet d’une recherche spécifique, sous la forme d’une monographie. En partant d’une recherche importante déjà effectuée sur le monument, la thèse vise à contribuer non seulement à la restitution de l’histoire du monument, mais aussi à la compréhension de l’évolution urbaine de la ville de Delphes, principalement durant la période protobyzantine. Cette thèse n’est pas exclusivement consacrée à l’architecture. Elle l’est aussi à la fonction et au rôle de ce monument public de Delphes qui témoigne de l’évolution de la ville du IIe au VIIe s. apr. J.-C. L’étude s’organise à partir des questions que pose actuellement le complexe monumental de l’Agora romaine : les conditions de la découverte ; son emplacement et son environnement ; les constructions antérieures à l’époque protobyzantine ; l’architecture et la restitution du monument ; la fonction ; la datation ; le rôle de l’ensemble dans la ville de Delphes. La première partie est consacrée à l’étude de l’histoire de la recherche. Elle a permis d’établir une « base de données » sur les travaux qui ont été réalisés dans la zone de l’Agora romaine depuis sa découverte. Dans la seconde partie, l’étude se concentre sur les caractéristiques naturelles et les environs du secteur de l’Agora romaine. Dans la troisième partie, j’étudie les constructions qui ont précédé l’établissement du complexe de l’Agora romaine. Il est possible de restituer dans ses grandes lignes l’image du secteur avant son aménagement monumental. Quant à l’aménagement de la terrasse, il ressort de l’étude que les travaux de terrassement constituent les principaux ouvrages monumentaux réalisés dans le secteur durant l’Antiquité tardive. La quatrième partie, l’analyse architecturale, constitue le cœur de la thèse. Les vestiges conservés (constructions et membres architecturaux) sont étudiés de manière détaillée afin de produire une image complète de l’architecture de l’ensemble. Une attention particulière est portée aux questions suivantes : l’utilisation systématique des remplois ; les caractéristiques de la colonnade ionique ; les appareils, les techniques et les matériaux de construction. La restitution du monument, dans la cinquième partie, s’organise à partir des questions qui concernent la forme générale de l’ensemble et la restitution des portiques. La question de la fonction du complexe est explorée dans la sixième partie de la thèse. À partir des données et des parallèles disponibles, sont examinés les usages probables du monument (commercial, artisanal, politique). La septième partie est consacrée à la question de la datation des différentes phases de l’agora. La huitième partie est consacrée à l’analyse du cadre historique de la période concernée (IIe-VIIe s. apr. J.-C.). La neuvième et dernière offre une vue synthétique de l’histoire de l’Agora romaine avant de conclure que la construction du monument constitue un « produit de son époque », qui suit les modèles d’organisation de l’espace public de la période et reflète probablement aussi la prospérité que connaît alors la ville protobyzantine de Delphes.