Μαγεία στην Ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο: Θεσσαλός ο μάγος

Abstract

It was 1878 when Charles Graux published for the first time a short fictional letter, dated from the 2nd c. CE. This letter was a preface to a Hermetic treatise of astrological medicine, known as the De virtutibus herbarum, and part of a larger group of Graeco-Egyptian texts dealing with astrology, herbs, and medicine. The story narrates the adventures of Thessalos, a young and ambitious man who travels from Asia Minor to Egypt in order to study medicine. After discovering the insufficiently written manual of the mythical astrologer Pharaoh Nechepso concerning the art of astrological pharmacopoeia, Thessalos decides to learn about the authentic recipes of the art or else he is determined to commit suicide. He wanders to Upper Egypt and he ends up in Diospolis (i.e. Thebes) seeking to find if the magical power still exists. Unfortunately, the native priesthood refuses to help him, with the exception of one priest who dissociates himself from the rest of the priesthood. After a three-day fasting, the preparation of a sacred room and through the practice of lecanomancy (bowl divination), the priest achieves the revelation of Imhotep/ Asclepius, bringing Thessalos’ quest to an end. During the revelation, Thessalos records the god’s verbatim, creating in that way the treatise that follows his epistle. The key-themes of the hero’s narrative are Egypt as the birthplace of magic and the figure of the magician. The creation of the text is based on an attempt to shape a narratological utopia, a fictional ‘reality’ as a means of portraying a negotiation with the dominant negative Graeco-Roman perceptions concerning the worthlessness of the Egyptian civilization. The construction of this utopia derives from the ambiguous concepts of magic as something marvellous, but also foreign, illegal and subversive. By creating a synthesis of these concepts, the author projects his hybrid perception of magic onto the Egyptian priesthood, creating a narrative reality for the procession and the transmission of an efficacious but foreign and forbidden knowledge.

Το 1878 ήταν το έτος όταν μια σύντομη μυθοπλαστική επιστολή, χρονολογούμενη στον δεύτερο αιώνα μ.Χ., δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον Charles Graux. Η επιστολή ήταν μια εισαγωγή σε μια ερμητική πραγματεία αστρολογικής ιατρικής, γνωστή ως Περί ιερών βοτανών και χυλώσεως, και μέρος μιας ευρύτερης ομάδας ελληνο-αιγυπτιακών κειμένων που ασχολούνται με την αστρολογία, τα βότανα και την ιατρική. Η ιστορία διηγείται τις περιπέτειες του Θεσσαλού, ενός νεαρού και φιλόδοξου ανθρώπου που ταξιδεύει στην Αίγυπτο από τη Μικρά Ασία με σκοπό να σπουδάσει ιατρική. Ύστερα από την ανακάλυψη ενός αναποτελεσματικού βιβλίου που αποδίδεται στον μυθικό αστρολόγο Νεχεψώ, σχετικού με την τέχνη της αστρολογικής φαρμακοποιίας, ο Θεσσαλός αποφασίζει να μάθει τις αυθεντικές συνταγές της τέχνης, διαφορετικά είναι διατεθειμένος να αφαιρέσει τη ζωή του. Έτσι, περιπλανάται στην Άνω Αίγυπτο και καταλήγει στη Διόσπολη (Θήβες), αναζητώντας να βρει αν η μαγική δραστηριότητα υπάρχει ακόμα. Δυστυχώς, το γηγενές ιερατείο αρνείται να τον βοηθήσει, με την εξαίρεση ενός μόνο ιερέα, ο οποίος αποσυνδέεται από το υπόλοιπο ιερατείο. Ύστερα από τριήμερη νηστεία, την προετοιμασία ενός ιερού δωματίου και με την πρακτική της λεκανομαντείας, ο ιερέας επιτυγχάνει την αποκάλυψη του Ιμχοτέπ/ Ασκληπιού, φέροντας την αναζήτηση του Θεσσαλού σε ένα τέλος. Κατά τη διάρκεια της αποκάλυψης, ο Θεσσαλός καταγράφει τα λόγια του θεού, δημιουργώντας, με τον τρόπο αυτόν, την πραγματεία που ακολουθεί την επιστολή. Η Αίγυπτος ως η χώρα της μαγείας και η εικόνα του μάγου αποτελούν τα σημεία-κλειδιά της αφήγησης του ήρωα. Η δημιουργία του κειμένου βασίζεται στην επιθυμία για τη διαμόρφωση μιας αφηγηματικής ουτοπίας, μιας φαντασιακής ‘πραγματικότητας’, ως ένα μέσο αναπαράστασης μιας διαπραγμάτευσης στις κυρίαρχες αρνητικές αντιλήψεις του ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου σχετικά με την απαξίωση του αιγυπτιακού πολιτισμού. Η κατασκευή αυτής της ουτοπίας προέρχεται από τις αμφίσημες έννοιες της μαγείας, ως κάτι θαυμαστό, αλλά και ξένο, παράνομο και ανατρεπτικό. Δημιουργώντας μια σύνθεση από αυτές τις έννοιες, ο συγγραφέας προβάλλει στο αιγυπτιακό ιερατείο την υβριδική του αντίληψη για τη μαγεία, διαμορφώνοντας μια αφηγηματική πραγματικότητα για την κατοχή και τη μετάδοση μιας γνώσης που είναι αποτελεσματική αλλά ξένη και απαγορευμένη.