Η λειτουργία των επιστολών στο αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα

Abstract

The purpose of this dissertation is to study the function of the epistles inserted in the five extant ancient Greek novels. During the Hellenistic era the establishment of rhetoric schools lead to the composition of rhetoric manuals which determined the appropriate form and style for every type of epistle. The epistles embodied in Charitons’ novel function as a device that creates suspense to the reader, alters and complicates the plot and helps the author end his work uneventfully. The few epistles that are incorporated in Xenophon’s from Ephesus novel provoke adventures to the heroes and show the proliferation of epistolography during his time. In Achilles Tatius an epistle inserts the female protagonist in the plot, while the delayed arrival of Sostratus’ epistle to Hippias creates tragic irony. The letter had arrived earlier then the two young protagonists would not have left Tyros because they would be allowed to get married. In the fifth book of the novel Leucippe writes an epistle to Clitophon, and the hero writes back his answer. In these letters the influence of tragic poetry and philosophy is apparent. Both epistles function as devices that create suspense to the reader. Longus does not incorporate any epistle in his novel. The bucolic thematic and the will of the author to entertain his reader and inform him about matters of love does not allow the embodiment of complicated rhetoric forms such as the epistles. Heliodorus constructs his work with the help of an epistle. Persinna writes a letter for her abandoned child. It is incorporated in the fourth book and explains the reasons why Persinna abandoned her child, notifies its’ royal origins and describes the feelings of a mother leaving her daughter. It is written on a silk ribbon and it will help Chariklea be recognized by her true parents at the end of the novel. The influence of the theory of the «progymnasmata» is apparent. The rest of the novels’ incorporated epistles are briefer and function as devises that create suspense to the reader leading the heroes to more adventures. They are influenced by epistles embodied in ancient historiographic texts (Herodotus, Thucydides, Xenophon). The last three incorporated letters lead smoothly the plot to its’ end with the recognition of Charicleia by her parents and her marriage with Theagenes after Hydaspes’ victory celebration. The majority of the above mentioned epistles obey to the rules of ancient Greek epistolography. They have strict structure and well cared style. Sometimes they are directly incorporated in the texts, while sometimes they are mentioned by the narrator in reported speech. They always provoke adventures to the heroes and suspense to the reader. They show their writers’ intimate thoughts and sentiments and the authors’ education and rhetoric fluency.

Θέμα της παρούσας διατριβής είναι η λειτουργία των επιστολών στα πέντε ακέραια σωζόμενα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα. Στην ελληνιστική εποχή η ακμή της ρητορικής συνέβαλλε στη δημιουργία κανόνων συγγραφής επιστολών και εγχειριδίων, που καθόριζαν τα είδη και το ύφος τους. Τα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα ενσωματώνουν πολλά στοιχεία από τις ρητορικές θεωρίες της εποχής. Οι επιστολές ανήκουν σε αυτά. Οι επιστολές που εγκιβωτίζονται στο μυθιστόρημα του Χαρίτωνα λειτουργούν δημιουργώντας αγωνία στον αναγνώστη και περιπλέκοντας την πλοκή. Στο τέλος του έργου βοηθούν στην ολοκλήρωσή της. Στο μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Εφέσιου είναι σύντομες και προκαλούν βάσανα και περιπέτειες στους ήρωες. Στον Αχιλλέα Τάτιο οι λειτουργίες τους είναι ποικίλες. Μια επιστολή εισάγει στην πλοκή την πρωταγωνίστρια, ενώ η καθυστέρηση της έλευσης του γράμματος του Σώστρατου προς τον Ιππία δημιουργεί τραγική ειρωνεία. Στις επιστολές, που ανταλλάσσουν οι δυο πρωταγωνιστές στο πέμπτο βιβλίο είναι εμφανείς οι επιρροές από την τραγική ποίηση και τη φιλοσοφία. Συνέπεια της επιστολής της Λευκίππης είναι το ερωτικό σμίξιμο της Μελίτης με τον Κλειτοφώντα. Οι επιστολές προκαλούν ένταση στο έργο. Ο Λόγγος δεν εγκιβωτίζει κάποια επιστολή στο έργο του, παρά το ότι οι διάφορες περιστάσεις θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Στόχο έχει να διδάξει και να τέρψει σε θέματα ερωτικά. Το βουκολικό περιεχόμενο του έργου δεν επιδέχεται ρητορικούς μηχανισμούς όπως οι επιστολές. Ο Ηλιόδωρος (παρομοίως με τον Αχιλλέα Τάτιο) δομεί το έργο του με βάση το περιεχόμενο της επιστολής της Περσίννας προς την έκθετη κόρη της. Το γράμμα, γραμμένο πάνω σε μεταξωτή κορδέλα, παρουσιάζεται στο τέταρτο βιβλίο, είναι κατάμεστο τρυφερών συναισθημάτων, εξηγεί τους λόγους της έκθεσης της πρωταγωνίστριας και αποκαλύπτει την ευγενική καταγωγή της. Βοηθά στην αναγνώριση της πρωταγωνίστριας από τους γονείς της στο τέλος του έργου. Σε αυτό υπάρχουν πολλά εκφραστικά σχήματα και είναι σαφής η επιρροή από τις ρητορικές θεωρίες των προγυμνασμάτων. Οι υπόλοιπες επιστολές του έργου είναι συντομότερες, προκαλούν ποικίλες περιπέτειες και είναι επηρεασμένες από την ιστοριογραφία. Στα τελευταία βιβλία οδηγούν ομαλά στην ολοκλήρωση της πλοκής. Οι επιστολές των αρχαίων ελληνικών μυθιστορημάτων συνήθως υπακούν στους τυπικούς επιστολικούς κανόνες, έχουν αυστηρή δομή, επιμελημένο ύφος και λεξιλόγιο. Άλλοτε εγκιβωτίζονται αυτούσιες στα έργα και άλλοτε μεταφέρονται σε πλάγιο λόγο από τον αφηγητή. Προκαλούν περιπέτειες και παρουσιάζουν τον εσωτερικό κόσμο και τις ενδόμυχες επιθυμίες τους. Αναδεικνύουν την παιδεία και την άρτια ρητορική κατάρτιση των αρχαίων συγγραφέων μυθιστορημάτων.