Μια εικόνα ισούται με χίλιες…ιστορίες: τα βιβλία χωρίς λόγια και ο εννοούμενος αναγνώστης τους

Abstract

This present thesis focuses on wordless books, which are a contemporary literary genre, with little or no verbal text, in which the image is the main narrative medium of constructing the meaning of the story. The first part of the thesis studies books without words, in order to define this new category in the field of Children's Literature, but also in order to explore the ways in which the visual mode, as a unique semiotic medium, can create an effective narrative, using a variety of pictorial strategies. The second part of the thesis explores the “portrait” of the child-reader that is implied in wordless books and consequently the required qualifications of the real reader, the difficulties he may face and, ultimately, the benefits he may derive from reading them. The present thesis is structured into four parts, the first of which is devoted on the one hand to the demarcation of the theoretical framework of wordless books and on the other to Wolfang Iser’s theory of aesthetic response, from which the concept of the implied reader is derived. In the second part, the research methodology is presented. In the third part, the sample is analyzed on the basis of the following categories: plot, characters, setting-intericonicity and peritextual elements of the books. To facilitate the study, the books were divided into the following sub-categories: i) (almost) wordless books, ii) wordless concept books, iii) wordless wimmelbooks, iv) wordless-game books and v) wordless comics. The work is completed in the fourth part by presenting the findings of the research. Altogether, these findings indicate that wordless books constitute a cross-over genre which is addressed to implied readers of all ages, from pre-readers to adult readers. Each type of wordless book poses different challenges to its readership and “constructs” an implied reader with specific qualifications.

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στα βιβλία χωρίς λόγια, ένα νεωτερικό λογοτεχνικό είδος, με ελάχιστο ή καθόλου λεκτικό κείμενο, στο οποίο η εικόνα αποτελεί το κύριο αφηγηματικό μέσο κατασκευής του νοήματος της ιστορίας. Η διατριβή εστιάζει σε δύο άξονες. Κατ’ αρχάς, μελετά τα βιβλία χωρίς λόγια, για να οριοθετήσει αυτή τη νέα ειδική κατηγορία στον χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας αλλά και να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους ο οπτικός λόγος, ως μοναδικό σημειωτικό μέσο, μπορεί να δημιουργήσει μια αποτελεσματική αφήγηση, χρησιμοποιώντας μια ποικιλία εικονογραφικών στρατηγικών. Δεύτερον, διερευνά το «πορτρέτο» του εννοούμενου παιδιού-αναγνώστη που υπονοείται στα βιβλία χωρίς λόγια, και, επομένως, τα απαιτούμενα «προσόντα» του πραγματικού αναγνώστη, τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει και, εν τέλει, τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει από την ανάγνωση των βιβλίων χωρίς λόγια. Η μελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη, το πρώτο από τα οποία είναι αφιερωμένο αφενός στην οριοθέτηση του θεωρητικού πλαισίου σχετικά με τα βιβλία χωρίς λόγια και αφετέρου στη θεωρία της αισθητικής ανταπόκρισης του Wolfang Iser, από την οποία πηγάζει η έννοια του εννοούμενου αναγνώστη. Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζεται η μεθοδολογία της έρευνας. Στο τρίτο μέρος, πραγματοποιείται η ανάλυση του δείγματος με βάση τις εξής κατηγορίες: πλοκή, χαρακτήρες, σκηνικό-διεικονικότητα και περικείμενο των βιβλίων. Για τη διευκόλυνση της μελέτης, τα βιβλία χωρίσθηκαν στις εξής υπο-κατηγορίες: α) βιβλία (σχεδόν) χωρίς λόγια, β) βιβλία εννοιών χωρίς λόγια, γ) πολυ-αφηγήματα χωρίς λόγια, δ) βιβλία - παιχνίδια χωρίς λόγια και ε) κόμικς χωρίς λόγια. Η εργασία ολοκληρώνεται στο τέταρτο μέρος με την παράθεση των συμπερασμάτων της έρευνας. Συγκεκριμένα, από τις αναλύσεις του δείγματος διαπιστώνεται ότι το βιβλίο χωρίς λόγια, είναι ένα είδος δι-ηλικιακό που απευθύνεται σε εννοούμενους αναγνώστες όλων των ηλικιών, από προ-αναγνώστες μέχρι και ενήλικες αναγνώστες. Ο κάθε τύπος βιβλίου χωρίς λόγια, θέτει διαφορετικές προκλήσεις στο αναγνωστικό του κοινό και «κατασκευάζει» έναν εννοούμενο αναγνώστη με συγκεκριμένα προσόντα.