Étude des mutations sociospatiales, système financier et marché immobilier en Grèce: tendances de financiarisation du système du logement à Athènes au cours des années 2000

Abstract

The present thesis concerns the sociospatial mutations produced by the financialization trends of the Greek housing system in the past two decades. How are the global processes of financialization accommodated in a local context in order to generate a Greek version of financialization? Aim of the thesis is to shed light on the transformation of a self-financing economy, based on family networks to a mortgage market. The hypothesis is that these changes in the field of financing the residential urban fabric, or the emergence of finance as a "new actor" on housing production circuits, are associated with the precarization of housing and new sociospatial geographies.During the postwar decades, Athens, a Mediterranean city and, at the same time, a south European peripheral urban center, is characterized by strong social mobility, when housing production circuits functioned as a “social elevator”. Since the early 1990s, Athens is facing both new challenges and the persistence of pre-existing structures. It is the first time of a crucial expansion of housing credit in Greece, when housing prices have significantly increased. The quantitative and qualitative analysis, the case study and the semi-structured interviews highlight new actors, their actions, representations and practices as well as tendencies of financial exclusion. This study highlights the importance of the geography as well as the significant role of family networks, the scale of neighborhood and everyday life in analyzing finance and the interconnections of the financial system with the informal economy.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τις κοινωνικοχωρικές μεταλλαγές που προκαλούνται από τις τάσεις χρηματιστικοποίησης του ελληνικού στεγαστικού συστήματος τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Πώς προσαρμόζονται οι παγκόσμιες διαδικασίες χρηματιστικοποίησης στο τοπικό πλαίσιο προκειμένου να δημιουργηθεί μια ελληνική εκδοχή της χρηματιστικοποίησης; Στόχος της διατριβής είναι να ρίξει φως στο μετασχηματισμό μιας αυτοχρηματοδοτούμενης οικονομίας που βασίζεται σε οικογενειακά δίκτυα στην αγορά στεγαστικών δανείων. Η υπόθεση είναι ότι αυτές οι αλλαγές στον τομέα της χρηματοδότησης του οικιστικού αστικού ιστού, ή διαφορετικά η ανάδειξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος ως «νέου παράγοντα» στα δίκτυα παραγωγής κατοικίας, συνδέονται με την επισφάλεια της κατοικίας και τις νέες κοινωνικοχωρικές γεωγραφίες. Κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, η Αθήνα, μια μεσογειακή πόλη και, ταυτόχρονα, ένα νοτιοευρωπαϊκό περιφερειακό αστικό κέντρο, χαρακτηρίζεται από έντονη κοινωνική κινητικότητα, όταν τα δίκτυα παραγωγής κατοικιών λειτουργούσαν ως «κοινωνικός ανελκυστήρας». Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Αθήνα αντιμετωπίζει τόσο νέες προκλήσεις όσο και την επιμονή των προϋπάρχουσων δομών. Είναι η πρώτη συγκυρία μίας κρίσιμης επέκτασης της στεγαστικής πίστης στην Ελλάδα, όταν οι τιμές των κατοικιών έχουν αυξηθεί σημαντικά. Η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση, η μελέτη περίπτωσης και οι ημιδομημένες συνεντεύξεις αναδεικνύουν νέους εμπλεκόμενους, όπως και δράσεις, αναπαραστάσεις, πρακτικές καθώς και τάσεις χρηματοπιστωτικού αποκλεισμού. Η μελέτη αυτή αναδεικνύει τη σημασία της γεωγραφίας ή/και της πολεοδομίας, καθώς και τον σημαντικό ρόλο των οικογενειακών δικτύων, της κλίμακας της γειτονιάς και της καθημερινής ζωής στην ανάλυση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως και των διασυνδέσεων του χρηματοπιστωτικού συστήματος με την άτυπη οικονομία.

La présente thèse concerne les mutations sociospatiales introduites par des tendances de financiarisation du système du logement grec au cours des deux dernières décennies. Comment les processus mondiaux de financiarisation se sont-ils accommodés à un contexte local pour développer leur version grecque ? Le but de notre travail est de mettre en lumière la transformation d’une économie autofinancée et basée sur les réseaux familiaux en marché hypothécaire. Notre hypothèse est que ces bouleversements du financement de la fabrique résidentielle, c’est-à-dire l’apparition de la finance comme un « nouvel acteur » sur les circuits de production du logement, vont de pair avec des dynamiques de précarisation du logement et des nouvelles géographies sociospatiales.Dans les années d’après-guerre, Athènes, ville méditerranéenne et périphérique de l’Europe du Sud, est caractérisée par une forte mobilité sociale, sur laquelle les circuits de production du logement ont fonctionné comme un «ascenseur social ». Depuis le début des années 1990, Athènes doit faire face à la fois à un nouveau contexte et à la persistance des structures préexistantes. C’est la première période d’un véritable développement du crédit au logement en Grèce qui fait notablement augmenté les prix des logements. L’analyse quantitative et qualitative, le cas d’étude ainsi que les entretiens semi-directifs mettent en valeur de nouveaux acteurs, représentations et pratiques, mais aussi de tendances de l’exclusion bancaire. Cette étude souligne l’importance de l’aspect géographique ainsi que le rôle signifiant de réseaux familiaux, de l’échelle du quartier et de la vie quotidienne dans l’analyse de la finance ainsi que l’interdépendance entre système financier et l’économie informelle.