Τα οθωμανικά δημόσια κτήρια στον ελλαδικό χώρο κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο, 15ος – 16ος αι., και η επίδρασή τους στην εξέλιξη του αστικού ιστού

Abstract

The most important phase for the development of every ottoman city has been the early urban period, as during this era the specific characteristics were formulated, from the 14th to 15th c. in the northern area of the Hellenic peninsula (Thrace, Macedonia και Epirus) and until the 16th c. for the other areas. An exception has been the island of Crete, conquered as late as the 17th c., consisting for that reason a late paradigm for the development of the ottoman cities. Analyzing the specific characteristics of each city, through the analysis of the public buildings, this research sums up with specific typologies for the development of the ottoman city, demonstrating that except for the specific programs of inaugurating new public buildings, or building complexes (e.g. imaret, kulliye), a form of urban organization had also been developed at the newly established ottoman cities, that was expressed at the urban space, developing urban interconnections and covering the new actual needs of the ottoman city. In this way, the symbolic as well as the organic aspect was presented in a new form for every early ottoman city. Accordingly, the new ottoman city is born, adapting the new ottoman codes, through its byzantine past, defining also the new ottoman reality, a process that was named, in a shopisticated way, by Dr. Pierre Pinon as the “Ottomanized” city, where its long historic past (mainly the byzantine one) is evident in every aspect of the urban fabric, a crucial element that contributed to the continuity of the urban, inhabited space. In this way a new image for every city was developed, with its new symbols and rules, achieving a continuity with its past, with specific developmental targets, both in fiscal, as well as in demographic aspects, formulating the conceptual image of every city, in a new ottoman idiom. Analyzing in this matter the characteristics of every important city in the Hellenic peninsula, we keep on tracking the actual development of every early ottoman city, as new programmed nucleus of the new ottoman era.

Η σημαντικότερη φάση για την ανάπτυξη της κάθε οθωμανικής πόλης υπήρξε η πρώιμη περίοδος, καθώς τότε καθορίστηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, χωρικά και μορφολογικά, από τον 14ο και τον 15ο αι., κυρίως για τις βόρειες περιοχές του ελλαδικού χώρου (Θράκη, Μακεδονία και Ήπειρος) και έως και τον 16ο αι. για τις υπόλοιπες περιοχές. Εξαίρεση αποτέλεσε η Κρήτη που καταλήφθηκε όψιμα, κατά τον 17ο αι., αποτελώντας την πιο όψιμη διαμόρφωση οθωμανικών πόλεων στη Μεγαλόνησο. Αναλύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε πόλης, μέσω της ανάλυσης των δημοσίων κτιρίων, η μελέτη καταλήγει σε συγκεκριμένες τυπολογίες ανάπτυξης των οθωμανικών πόλεων στον ελλαδικό χώρο, αποδεικνύοντας ότι εκτός από τον προγραμματισμό για την ανέγερση των μεμονωμένων δημοσίων κτιρίων, ή και συγκροτημάτων κτιρίων (imaret, kulliye), υπήρξε παράλληλα και ένα είδος πολεοδομικής συγκρότησης στην ανάπτυξη των νεοϊδρυθέντων πόλεων, που εκφράστηκε στον ίδιο το χώρο, διαμορφώνοντας πολεοδομικές συσχετίσεις, πολεοδομικές ενότητες συγκροτημάτων κτιρίων, καλύπτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις νέες ανάγκες της πόλης, σηματοδοτώντας παράλληλα, με τη συμβολική αλλά και την οργανική τους παρουσία τη νέα μορφή της πρώιμης οθωμανικής πόλης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η νέα πόλη γεννιέται, προσαρμοζόμενη στους νέους οθωμανικούς κώδικες, μέσα από το βυζαντινό της παρελθόν, οριοθετώντας τη νέα οθωμανική πραγματικότητα που εύστοχα o Dr. Pierre Pinon ονόμασε ως «οθωμανoποιημένη» (“Ottomanized”) πόλη, όπου η μακρά ιστορική της πορεία, με το Βυζαντινό κυρίως πρόσφατο την περίοδο εκείνη παρελθόν, είναι εμφανής και παρούσα σε κάθε αποτύπωμα του πολεοδομικού ιστού, στοιχείο σημαντικό που συνέβαλλε στη συνέχεια του πολεοδομημένου/κατοικημένου χώρου. Σε κάθε περίπτωση μια νέα εικόνα πόλης δημιουργήθηκε, με τα δικά της σύμβολα, τους δικούς του κανόνες, επιτυγχάνοντας μια συνέχεια στην ιστορία των πόλεων, με σαφείς αναπτυξιακούς στόχους, που επιτεύχθηκαν σε κάθε περίπτωση και ως προς την οικονομική αλλά και την πληθυσμιακή συνιστώσα, διαμορφώνοντας την μετεξέλιξη της έννοιας και της εικόνας της πόλης σε ένα νέο ιδίωμα. Αναλύοντας λοιπόν στη μελέτη τα χαρακτηριστικά όλων των σημαντικών πόλεων του ελλαδικού χώρου, παρακολουθούμε και την αντίστοιχη μετεξέλιξη των πρώιμων οθωμανικών πόλεων, ως νέων συγκροτημένων, προγραμματισμένων πυρήνων ανάπτυξης της νέας οθωμανικής πραγματικότητας.