Μακροχρόνια διατήρηση της απώλειας βάρους: μελέτη παραγόντων που σχετίζονται με τη δίαιτα, τον τρόπο ζωής και τη γνωσιακή λειτουργία

Abstract

Rationale: Current knowledge on the most common behaviours of weight loss maintainers mainly comes from cross-sectional studies, with prospective studies being scarce. The aims of the present doctoral dissertation were to examine novel factors and behaviours that associate with weight loss maintenance for at least 1, and/or at least 5 years. These were adherence to the Mediterranean Diet, physical activity patterns, by participants’ sex, the total lifestyle, and motives for weight loss and weight loss maintenance. Furthermore, we examined the capacity of measures collected at baseline to predict 5-year weight loss outcomes, secular changes in the behaviours of weight loss maintainers, and possible differences in the cognitive state of long-term maintainers, ex-maintainers and persons with normal body weight.Methods: The dissertation herein consists of the on-going baseline recruitment for the purposes of the MedWeight weight control registry, as well as its 5-year follow up. Eligible volunteers were adults, with a lifetime maximum Body Mass Index ≥25 kg/m2 and intentional initial weight loss ≥10%, at least 12 months prior to study entry. Based on their current weight, volunteers were classified as maintainers (current weight ≤90% initial weight) or regainers (current weight >95% initial weight). Volunteers were asked to complete a series of questionnaires, including demographics, weight history, motives for weight loss and maintenance, physical activity, and sleep habits. Furthermore, volunteers completed 2 telephone 24-hour dietary recalls. Volunteers recruited 4.5 – 5.5 years prior to follow-up initiation were recontacted; responders completed a questionnaire similar to that provided at baseline.Results: Higher adherence to the Mediterranean Diet was associated with 1.84 higher odds for 1-year weight loss maintenance (Odds Ratio – OR= 1.88, Confidence Intervals – 95%CI: 1.10 – 3.22). Men maintainers were largely more active than regainers, in the total activity levels [2674 (1339, 5012) versus 1257 (537, 2718) ΜΕΤ-minutes/week, p<0.001], as well as in intense activities (p<0.001) and walking (p=0.002). Women maintainers, against regainers, reported higher activity expenditure for walking [594 (264, 1155) versus 330 (132, 693) ΜΕΤ-minutes/week, p<0.001]. Relative to the total lifestyle, an index based on the 2011 Mediterranean Diet pyramid was created (ratings 0 – 13), by summing up quartiles of physical activity, sleep quality and Mediterranean Diet adherence, consumption of seasonal and traditional foods, involvement in culinary activities and convivial meals. Adherence to the proposed lifestyle was associated with 1-year weight loss maintenance, in a linear manner. Higher adherence to the total lifestyle index was associated with highly increased odds for 1-year weight loss maintenance (OR=5.27, 95%CI: 2.77 – 10.02). Regarding motives for weight loss, against regainers, more maintainers were motivated by social reasons to lose weight (17 versus 9%, p=0.022), and less were prompted by friends/family to lose weight (21 versus 32%, p=0.005).From a total of 588 eligible volunteers, 250 persons participated in the 5-year follow up (response rate=48.0%). The prevalence of 5-year weight loss maintenance was 71.8%. The most relevant baseline predictors of 5-year weight loss maintenance were larger initial weight loss (per 1%, OR=1.19, 95% CI: 1.10 – 1.29), larger sleep duration (per hour, OR=1.86, 95% CI: 1.25 – 2.78), greater carbohydrate (per 1 % energy intake, OR=1.06, 95% CI: 1.01 – 1.12) and non-refined cereals consumption (per serving, OR=1.37, 95% CI: 1.01 – 1.88), and physical appearance motives for weight loss maintenance (OR=0.34, 95% CI: 0.15 – 0.80). The analyses of secular changes in behaviours of maintainers revealed that secular decreases in carbohydrate intake and secular increased intake of food groups with higher energy density associate with 5-year weight regain. Last, differences in the neuropshychological traits of persons were recorded, with long-term maintainers and persons with normal body weight having greater scores in neuropsychological tasks reflecting visuospatial ability than ex-maintainers.Conclusion: The doctoral dissertation herein highlighted lifestyle behaviours that associate with short-term weight loss maintenance, and baseline predictors of 5-year weight loss maintenance. The findings of the present dissertation provide evidence for future studies with prospective or interventional design, with 5-year weight loss maintenance as the primary outcome.

Εισαγωγή: H επιστημονική γνώση σχετικά με τους παράγοντες που ευνοούν την διατήρηση της απώλειας βάρους παραμένει περιορισμένη, με το μεγαλύτερο μέρος της να προέρχεται από συγχρονικές μελέτες. Σκοποί της παρούσας διατριβής ήταν να διερευνήσει καινοτόμους παράγοντες που σχετίζονται με την τουλάχιστον 1-ετή ή/και τουλάχιστον 5-ετή διατήρηση απώλειας βάρους, και συγκεκριμένα η υιοθέτηση της Μεσογειακής Δίαιτας, τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας ανά φύλο, ο ευρύτερος τρόπος ζωής, και συγκεκριμένα κίνητρα για την απώλεια και τη διατήρηση της απώλειας βάρους. Επιπλέον, στόχοι ήταν η αξιολόγηση της προγνωστικής ικανότητας δεδομένων που συλλέχθηκαν κατά την εισαγωγή στο μητρώο να προβλέψουν 5-ετείς εκβάσεις διατήρησης, η αξιολόγηση των διαχρονικών μεταβολών στις συνήθειες των ατόμων σε διατήρηση και η αξιολόγηση πιθανών διαφορών στην γνωσιακή λειτουργία ατόμων σε μακροχρόνια ή πρώην διατήρηση της απώλειας βάρους και ατόμων με φυσιολογικό βάρος.Μεθοδολογία: Η παρούσα διατριβή υλοποιήθηκε μέσω της συνέχισης του συγχρονικού μέρους του μητρώου διαχείρισης βάρους της MedWeight, και της διενέργειας του 5-ετούς επανελέγχου της μελέτης. Για την εισαγωγή στο μητρώο, επιλέξιμα άτομα ήταν ενήλικες με μέγιστο Δείκτη Μάζας Σώματος ≥25 kg/m2 και σκόπιμη απώλεια ≥10% του αρχικού βάρους, τουλάχιστον 12 μήνες πριν την εισαγωγή στην μελέτη. Με βάση το βάρος κατά την εισαγωγή στη μελέτη, τα άτομα διακρίθηκαν σε άτομα σε διατήρηση (παρόν βάρος ≤90% του αρχικού βάρους) ή σε επανάκτηση (παρόν βάρος >95% αρχικού βάρους). Τα επιλέξιμα άτομα συμπλήρωσαν μια σειρά ερωτηματολογίων, με στόχο την αποτύπωση δημογραφικών χαρακτηριστικών, του ιστορικού βάρους τους, των κινήτρων για την απώλεια και τη διατήρηση της απώλειας βάρους και του τρόπου ζωής (διαιτητικές συμπεριφορές, επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, διάρκεια και ποιότητα ύπνου). Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση της διαιτητικής πρόσληψης μέσω 2 τηλεφωνικών ανακλήσεων 24-ώρου. Για τις ανάγκες του 5-ετούς επανελέγχου πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονική επικοινωνία με τα άτομα που είχαν εγγραφεί στο μητρώο προ 4,5 – 5,5 ετών. Τα άτομα που αποκρίθηκαν θετικά στον επανέλεγχο συμπλήρωσαν ένα παρόμοιο ερωτηματολόγιο.Αποτελέσματα: Η μεγαλύτερη υιοθέτηση της Μεσογειακής Δίαιτας κατά την εισαγωγή στην μελέτη σχετίστηκε με διπλάσιες πιθανότητες τουλάχιστον 1-ετούς διατήρησης της απώλειας βάρους (Σχετικός Λόγος – ΣΛ= 1,88, Όρια Εμπιστοσύνης – ΟΕ: 1,10 – 3,22). Οι διατηρούντες βρέθηκε να είναι πιο δραστήριοι από τους επανακτήσαντες συνολικά [2674 (1339, 5012) έναντι 1257 (537, 2718) ΜΕΤ-minutes/εβδομάδα, p<0,001], αλλά και στους επιμέρους τομείς των έντονων δραστηριοτήτων (p<0,001) και του περπατήματος (p=0,002). Οι διατηρούσες ανέφεραν μεγαλύτερη ενεργειακή δαπάνη από τις επανακτήσασες μόνο για περπάτημα [594 (264, 1155) έναντι 330 (132, 693) ΜΕΤ-minutes/εβδομάδα, p<0,001]. Αναφορικά με τον συνολικό τρόπο ζωής, δημιουργήθηκε ένας δείκτης με βάση τα πρότυπα της Μεσογειακής πυραμίδας. Ο δείκτης προέκυψε μέσω του αθροίσματος των τεταρτημορίων της σωματικής δραστηριότητας, της ποιότητας ύπνου και της υιοθέτησης της Μεσογειακής Δίαιτας, και εμπλουτίστηκε με την πρόσληψη εποχικών φρούτων και λαχανικών και παραδοσιακών τροφίμων, την παρουσία συνδαιτυμόνων στα γεύματα και την ευθύνη για την παρασκευή τροφίμων (βαθμολογία 0 – 13). Ο συνολικός τρόπος ζωής σχετίστηκε γραμμικά με την μονοετή διατήρηση της απώλειας βάρους. Επιπλέον, η υψηλότερη υιοθέτηση του προτεινόμενου τρόπου ζωής σχετίστηκε με αυξημένες πιθανότητες μονοετούς διατήρησης (ΣΛ=5,27, ΟΕ: 2,77 – 10,02). Αναφορικά με τα κίνητρα για την απώλεια βάρους, περισσότερα άτομα σε διατήρηση ανέφεραν πως κινητοποιήθηκαν από κοινωνικούς λόγους για να χάσουν βάρος (17 έναντι 9%, p=0,022), ενώ περισσότερα άτομα σε επανάκτηση κινητοποιήθηκαν να χάσουν βάρος ύστερα από παρότρυνση από φίλους/ συγγενείς (32 έναντι 21%, p=0,005).Από τους 588 επιλέξιμους εθελοντές/τριες για τον 5-ετή επανέλεγχο, 250 άτομα αποκρίθηκαν θετικά (ποσοστό απόκρισης επί των εγκύρων=48,0%). Ο επιπολασμός της τουλάχιστον 5-ετούς διατήρησης της απώλειας βάρους ανήλθε στο 71,8%. Οι κυριότεροι προγνωστικοί παράγοντες της 5-ετούς διατήρησης (έναντι πρώην διατήρησης) ήταν η μεγαλύτερη αρχική απώλεια βάρους (ανά 1%, ΣΛ=1,19, ΟΕ: 1,10 – 1,29), η μεγαλύτερη διάρκεια ύπνου (ανά ώρα, ΣΛ=1,86, ΟΕ: 1,25 – 2,78), η μεγαλύτερη πρόσληψη υδατανθράκων (ανά 1% ενεργειακής πρόσληψης, ΣΛ=1,06, ΟΕ: 1,01 – 1,12) και μη επεξεργασμένων δημητριακών (ανά 1 μερίδα, ΣΛ=1,37, ΟΕ: 1,01 – 1,88) και τα κίνητρα εξωτερικής εμφάνισης για τη διατήρηση (ΣΛ=0,34, ΟΕ: 0,15 – 0,80). Η ανάλυση διαχρονικών μεταβολών ανέδειξε πως η διαχρονική μείωση της πρόσληψης υδατανθράκων, και η διαχρονική αύξηση της πρόσληψης ομάδων τροφίμων με υψηλή ενεργειακή πυκνότητα (λ.χ. αλλαντικά, αλοιφές & σάλτσες) σχετίζεται με την 5-ετή επανάκτηση. Τέλος, παρατηρήθηκαν διαφορές στη γνωσιακή κατάσταση των ατόμων, με τα άτομα σε μακροχρόνια διατήρηση και άτομα φυσιολογικού βάρους να εμφανίζουν καλύτερες επιδόσεις σε γνωσιακές δοκιμασίες που αντικατοπτρίζουν τις οπτικοχωρικές ικανότητες.Συμπεράσματα: Η παρούσα διατριβή ανέδειξε συμπεριφορές του τρόπου ζωής που προβλέπουν την διατήρηση της απώλειας βάρους για τουλάχιστον 5 έτη μέσω της σταθερής τους υιοθέτησης διαχρονικά, καθώς και πρώιμους προγνωστικούς δείκτες που μπορούν να διακρίνουν τα άτομα σε υψηλό κίνδυνο για 5-ετή επανάκτηση από το πρώτο έτος μετά την απώλεια βάρους. Τα ευρήματα της παρούσας διατριβής αποτελούν βάση για μελλοντικές προοπτικές μελέτες και κλινικές δοκιμές με καταληκτικό σημείο τη μακροχρόνια, τουλάχιστον 5-ετή διατήρηση της απώλειας βάρους.