Διερεύνηση εναλλακτικών μεθόδων μακροχρόνιων οικονομικών προβολών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με εφαρμογή στην Ελλάδα

Abstract

The growing social protection benefits in Greece in recent years have been the spearhead of the country's financial problem as well as the main reason for its near-official bankruptcy. An important factor in this fiscal crisis is the aging of the world population.This dissertation first lists the available projection models and explains their use. The existing projection models are analyzed and the extent of their use in the field of social security is examined. Before the development of the research questions, an analysis of the current pension system is made and the reasons and the documentation of why it has been insolvent are presented. Next, a macroeconomic model of assumptions, that of the European Commission, is analyzed as a basis for assumptions for the subsequent projections. Finally, for the part of the preparatory work, the models for Notional Capitalization, their use, the international and the Greek experience as well as the mathematics behind their operation are analyzed in depth.Proceeding to the research questions, firstly, we examine the evolution of the pension expenditure and related parameters in the theoretical case of the introduction of a notional defined contribution system in the main pension pillar. Altogether, the pension benefit the Greek state has to deliver in this case are greatly reduced, with a respective reduction of the replacement rate of pensions, which would then have to be replaced by the new type of secondary pension.Secondly, the fiscal evolution of a new, fully funded defined contribution scheme as a secondary pension for all working people is projected. The case today for secondary pension is that not all people contribute to it, and the system follows the Pay-As-You-Go (PAYG) logic. The relevant institutional and organizational issues that arise from such a possible transition are also investigated. The offset, the increased replacement rates and the reserve that can be created for investment, are also looked into.The last subject under examination is the evolution of the implicit debt of the Greek pension system. PAYG pension systems, like the Greek one, create obligations which are not met immediately and are not recorded in any financial statements, since future benefits are not a burden until they are paid. This, however, creates a “secret”, unrecorded debt which is called implicit debt and needs to be highlighted in order to estimate the potential harm it could cause to the state finances. Calculations show that in recent years there has been a small overall positive effect on the implicit debt, but there is no clear indication as to whether this is due to positive macroeconomic figures or to the implementation of pension reforms in many European countries. The dissertation concludes with the limitations due to the impact of the COVID-19 pandemic on results as well as suggestions for future research.

Οι ολοένα αυξανόμενες παροχές κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα έχουν αποτελέσει τα τελευταία χρόνια αιχμή του δόρατος στο δημοσιονομικό πρόβλημα της Χώρας καθώς και κύριο λόγο της παρ’ ολίγον επίσημης πτώχευσής της. Σημαντικό παράγοντα σε αυτή τη δημοσιονομική ολίσθηση αποτελεί η γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως. Η παρούσα διατριβή αρχικά παραθέτει τα διαθέσιμα μοντέλα προβολών κοινωνικής προστασίας και εξετάζει την έκταση της χρήσης τους στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης. Πριν από την ανάπτυξη των ερευνητικών ερωτημάτων, αναλύεται το παρόν σύστημα συντάξεων και παρατίθενται οι λόγοι αλλά και η τεκμηρίωση του γιατί αυτό έχει υπάρξει αφερέγγυο. Έπειτα, αναλύεται ένα μακροοικονομικό μοντέλο παραδοχών, αυτό της Ευρωπαϊκής επιτροπής, ως βάση παραδοχών για τη μετέπειτα ανάπτυξη προβολών. Τέλος, για το τμήμα της προεργασίας, αναλύονται εις βάθος τα μοντέλα Νοητής Κεφαλαιοποίησης, η χρήση τους, η διεθνής αλλά και η ελληνική εμπειρία καθώς και τα μαθηματικά πίσω από τη λειτουργία τους.Προχωρώντας στα ερευνητικά ερωτήματα, πρώτον, εκτιμάται η εξέλιξη της συνταξιοδοτικής δαπάνης στον πρώτο πυλώνα με την υπόθεση ότι η κύρια σύνταξη μετατρέπεται σε σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης από απλό διανεμητικό με ταυτόχρονη μείωση της εισφοράς και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτής. Συνολικά, οι παροχές που θα πρέπει να καταβάλλει το κράτος μειώνονται αισθητά μέχρι το 2060, με ταυτόχρονη μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης των συνταξιούχων, το οποίο καλείται να συμπληρωθεί από τη – νέα – επικουρική σύνταξη.Δεύτερον, εκτιμάται η δημοσιονομική εξέλιξη του συστήματος επικουρικής ασφάλισης εάν από νοητής κεφαλαιοποίησης μετατρεπόταν σε κεφαλαιοποιητικό, με ταυτόχρονη ενσωμάτωση όλων ανεξαρτήτως των ασφαλισμένων της κύριας σύνταξης, σε αντίθεση με τη σημερινή νομοθεσία όπου προβλέπει ότι ένα μόνο τμήμα του πληθυσμού εισφέρει σε επικουρικά ταμεία. Ερευνώνται επίσης τα σχετικά θεσμικά και οργανωτικά που ανακύπτουν από μια τέτοια πιθανή μετάβαση. Το αντιστάθμισμα όμως είναι τα αυξημένα ποσοστά αναπλήρωσης και το αποθεματικό που δύναται να δημιουργηθεί προς επένδυση.Τρίτο και τελευταίο ερευνητικό ερώτημα αποτελεί η εξέλιξη του «αφανούς» χρέους του ασφαλιστικού συστήματος. Το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα, όντας διανεμητικό, δημιουργεί μελλοντικές υποχρεώσεις ανεξάρτητα από την ικανότητα κάλυψής τους. Το συνολικό έλλειμμα που προκύπτει στο διηνεκές, γνωστό και ως «κρυφό»/ «αφανές» χρέος, καθότι δεν εγγράφεται στις οικονομικές καταστάσεις του κράτους παρότι είναι απαραίτητο να καταβληθεί την εκάστοτε στιγμή, υπολογίζεται για τις διάφορες μελέτες που έχουν εκπονηθεί και αναλύονται τα αποτελέσματα. Οι υπολογισμοί καταλήγουν στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μικρή συνολικά θετική επίδραση στο αφανές χρέος, δεν προκύπτει όμως σαφής ένδειξη για το κατά πόσο οφείλεται κάτι τέτοιο σε θετικά μακροοικονομικά μεγέθη ή στις εφαρμοσθείσες μεταρρυθμίσεις των συνταξιοδοτικών συστημάτων πανευρωπαϊκά. Η διατριβή ολοκληρώνεται εξετάζοντας τους περιορισμούς που ανακύπτουν λόγω της επίδρασης της πανδημίας COVID-19 στα αποτελέσματα αυτής καθώς και προτάσεις για μελλοντική έρευνα.