Τα στηρίγματα των μαρμάρινων εικονιστικών ανδριάντων στην ελληνιστική και ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο: τυπολογία, εικονογραφία και σημασία

Abstract

Subject of the present thesis is the study of the supports in the marble portrait statues during the hellenistic and the roman imperial period. The aim is to examine the typology, the iconography and the meaning of them. The whole of the marble portrait statues dated from 1st century Β.C. until the late antiquity were equipped with a figural support. Exceptions are the female statues, where the volume of the garment in the lower part offered significant reinforcement and made the addition of the support unnecessary. Since the Hellenistic era there were supports depicted tree-trunk, box for the volumes (scrinium) and weapons, like cuirass, helmet and ship ram. The palm tree and the trophy appears in the iconography of supports first in the early imperial period. In the 2nd half of the 1st century A.D. introduced the latest themes, which are the horn of plenty (cornucopia) and the captured barbarian. The tree trunk and the palm tree are the most common themes and occupy the support position in statues that follow all the statuary types. However, we observe that some iconographic themes closely associated with specific statuary types. In statues dressed in himation or toga, the support is almost exclusively a box for storing the volumes (scrinium), which signified education, literate culture and the ability to handle public documents. Weapons as signs of the military virtue depicted often on the supports. The cuirass accompanies mainly statues in heroic nudity, while the helmet and the ship ram are usually in statues dressed in armor. The horn of plenty (cornucopia) depicted in the support both naked and armored statues. The captured barbarian is found almost exclusively in armored statues and is the most widespread support of this statuary type, after the tree trunk. Cornucopia and captured barbarian are found almost exclusively on imperial statues erected in the eastern provinces of the empire, the first provide the idea of the ruler and the second promotes the concept of the semper victor. In idealistic statues, in which the person depicted is pictorially paralleled with a god, the divine symbols are depicted on the support, enhancing the image. In any case, the figural support, in addition to an element that secure a marble statue’s stance, is an organic part of the composition and contributes to the narrative.

Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη των στηριγμάτων των εικονιστικών ανδριάντων της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου, με στόχο να εξεταστούν η τυπολογία, η εικονογραφία και η σημασία τους. To σύνολο των μαρμάρινων εικονιστικών ανδριάντων που χρονολογούνται από τον 1ο αι. π.Χ. έως και την ύστερη αρχαιότητα έφερε κάποιο στήριγμα. Εξαίρεση αποτελούν οι γυναικείοι ανδριάντες, όπου ο όγκος του ενδύματος στο κατώτερο τμήμα προσέφερε σημαντική ενίσχυση και καθιστούσε περιττή την προσθήκη κάποιου στηρίγματος. Ο κορμός του δέντρου, το κιβωτίδιο για τους κυλίνδρους (scrinium), και τα όπλα όπως είναι ο θώρακας, το κράνος και το έμβολο του πλοίου εισάγονται στην εικονογραφία των στηριγμάτων κατά την ελληνιστική περίοδο. Κατά την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο εισάγονται ο φοίνικας και το τρόπαιο και από το δεύτερο μισό του 1ου αι. μ.Χ. το κέρας της Αφθονίας και ο αιχμαλωτισμένος βάρβαρος. Ο κορμός του δέντρου και ο φοίνικας είναι τα πιο διαδεδομένα θέματα και κατέχουν θέση στηρίγματος σε ανδριάντες που ακολουθούν το σύνολο των αγαλματικών τύπων. Ωστόσο παρατηρούμε ότι ορισμένα εικονογραφικά θέματα σχετίζονται στενά με συγκεκριμένους αγαλματικούς τύπους. Σε ανδριάντες στον τύπο του ιματιοφόρου και του τηβεννοφόρου το στήριγμα αποδίδει σχεδόν αποκλειστικά κιβωτίδιο για τη φύλαξη των κυλίνδρων (scrinium), που συμβολίζει την παιδεία και την ικανότητα διαχείρισης δημοσίων εγγράφων. Τα όπλα εικονίζονται στο στήριγμα ως δηλωτικά της στρατιωτικής αρετής. Ο θώρακας συνοδεύει κυρίως ανδριάντες σε ηρωϊκή γυμνότητα, ενώ το κράνος και το έμβολο πλοίου συνήθως ανδριάντες στον τύπο του θωρακοφόρου. Το κέρας της Αφθονίας κατέχει θέση στηρίγματος τόσο σε γυμνούς ανδριάντες, όσο και σε θωρακοφόρους. Ο αιχμαλωτισμένος βάρβαρος απαντάται σχεδόν αποκλειστικά σε θωρακοφόρους ανδριάντες και αποτελεί το πιο διαδεδομένο στήριγμα του αγαλματικού τύπου, μετά τον κορμό δέντρου. Το κέρας της Αφθονίας και ο αιχμαλωτισμένος βάρβαρος απαντούν αποκλειστικά σε ανδριάντες αυτοκρατόρων που στήθηκαν στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, το πρώτο προβάλει την ιδέα του γενναιόδωρου ηγεμόνα και το δεύτερο προωθεί την έννοια του διαχρονικού νικητή (semper victor). Σε ιδεαλιστικούς ανδριάντες, όπου ο εικονιζόμενος παραλληλίζεται εικονογραφικά με κάποιον θεό, τα θεϊκά σύμβολα εικονίζονται στο στήριγμα, ενισχύοντας την εικόνα. Σε κάθε περίπτωση το στήριγμα, πέρα από ένα στοιχείο που ενισχύει την στατικότητα του αγάλματος, αποτελεί οργανικό μέρος της σύνθεσης και συμβάλει στην ερμηνεία του ανδριάντα.