Κοινωνικοχωρικές διαστάσεις των εκθέσεων, πόλη και αλληλεπιδραστικές δυναμικές: η περίπτωση της Θεσσαλονίκης

Abstract

Exhibitions are a complex phenomenon with a long tradition and history that begins in antiquity and evolves in every historical period until today. Exhibitions are phenomena of intense social life that combine economic, political and ideological-cultural functions of great importance, while changing their form, meanings and targeting depending on the prevailing conditions of each era.In its contemporary version, the exhibition phenomenon has developed rapidly and has gradually expanded from large metropolises to various regional centers, now covering the entire planet. Exhibitions in this post-modern period are even more important economic events with a political and cultural content, but also with a special importance for the spatial and urban development of the cities, regions and states that host them.The fairgrounds themselves are now emerging as symbolic spaces of intense social interaction between groups, organizations and social actors, but also of spatial development dynamics for the places and countries that host them. Of course, despite the common acknowledgment of the important effects of exhibitions, the dynamics mentioned above do not particularly stand out in the literature, a fact that makes their promotion timely as well as necessary.In particular, the case of Thessaloniki, on which we focus on this present dissertation, has a long historical tradition in the organization of exhibitions. Nowadays, the grounds of the Thessaloniki International Fair have multidimensional symbolisms and combine many different dimensions of the economic, social and cultural life of the city and of the country in general. However, this socio-spatial approach of the Thessaloniki International Fair as an institution and as an activity with a timeless and at the same time contemporary look cannot be found in academic literature.In this respect, the socio-spatial approach of the exhibition phenomenon is at the heart of the problematic of this dissertation. The Central Research Hypothesis of this dissertation concerns the investigation of the socio-spatial dimensions of exhibitions and of the interactive dynamics that are being developed, between the exhibitions and the cities that organize them, in a dynamic and reciprocal way. In this dissertation, we focus on the case of Thessaloniki, which is an example with several peculiarities arising from the timeless social dynamic of the city. The exhibition activity in Thessaloniki differs from the dominant international practice, as it integrates not just the economic but also the social, cultural and political dimensions by adopting a hybrid model that emerged in times of crisis.The central concept of our research is the relationship between social phenomena and space, specifically of the examined space of the exhibition and the city. The critical radical approach was chosen to be used as a theoretical framework (Marx and F. Engels, H. Lefebvre, D. Harvey, E) in combination with conceptual clarifications of applied sociology (J. Remy) as well as with newer conceptual tools of the spatial planning science, such as urban governance, sustainable urban development, participatory planning and resilience.Meanwhile, in the same theoretical context, the concept of hegemony (A. Gramsci, W. Benjamin) offers interpretations of the complex ideological and political role of collective social representations in the processes of social relations of production, where exhibitions are a tool of hegemony for the dominant group and of social consensus for wider social strata.According to the Central Research Hypothesis, as well as the general problematic of the dissertation, our methodological approach includes the use of mixed methods, which combine both quantitative and qualitative research. In particular, quantitative research on the perceptions of Thessaloniki residents is included, as well as qualitative research that concerns three target groups, i.e. the exhibitors, the visitors of the exhibitions of Thessaloniki, as well as the representatives of the local bodies of the city.This dissertation is structured in three (3) basic parts in which its seven (7) chapters are included. In particular, the first part of the dissertation includes the theoretical framework of the socio-spatial dimensions of the exhibition phenomenon, the second part includes the analysis of the national experience as well as the case of Thessaloniki and the third part includes the primary research that was carried out. The dissertation concludes with the formulation of the general conclusions of the dissertation, where the conclusions of its individual parts of the dissertation are being discussed.

Οι εκθέσεις αποτελούν ένα σύνθετο φαινόμενο με μακρά παράδοση και ιστορία που ξεκινά από την αρχαιότητα και εξελίσσεται σε κάθε ιστορική περίοδο μέχρι και σήμερα. Οι εκθέσεις αποτελούν φαινόμενα έντονης κοινωνικής ζωής που συναρθρώνουν οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικο-πολιτισμικές λειτουργίες μεγάλης σημασίας αν και μεταβάλλονται αλλάζοντας μορφή, σημασίες και στόχευση ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες της κάθε εποχής.Στη σύγχρονη εκδοχή του, το εκθεσιακό φαινόμενο έχει αναπτυχθεί ραγδαία και επεκτάθηκε σταδιακά από τις μεγάλες μητροπόλεις σε διάφορα περιφερειακά κέντρα, καλύπτοντας σήμερα το σύνολο του πλανήτη. Οι εκθέσεις λοιπόν στη μετανεωτερική περίοδο που διάγουμε αποτελούν ακόμη πιο σημαντικά οικονομικά γεγονότα με πολιτικό και πολιτισμικό περιεχόμενο, αλλά και μια ιδιάζουσα σημασία για την χωρική και αστική ανάπτυξη των πόλεων, περιφερειών και κρατών που τις φιλοξενούν.Οι ίδιοι οι εκθεσιακοί χώροι αναδύονται πλέον ως συμβολικοί χώροι έντονης κοινωνικής διάδρασης ομάδων, φορέων και κοινωνικών δρώντων, αλλά και χωρικής αναπτυξιακής δυναμικής για τους τόπους και τις χώρες φιλοξενίας. Βέβαια παρά την κοινή παραδοχή των σημαντικών επιδράσεων των εκθέσεων, οι ανωτέρω δυναμικές δεν αναδεικνύονται ιδιαίτερα στην βιβλιογραφία, γεγονός που καθιστά επίκαιρη και αναγκαία την ανάδειξη τους.Ειδικότερα η περίπτωση της Θεσσαλονίκης, στην οποία επικεντρωνόμαστε στην παρούσα διατριβή, διαθέτει μια μεγάλη ιστορική παράδοση στην διοργάνωση εκθέσεων. Ο χώρος της Έκθεσης της Θεσσαλονίκης φέρει σήμερα πολυδιάστατους συμβολισμούς και συναρθρώνει πολλές και διαφορετικές διαστάσεις της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής της πόλης και ευρύτερα της χώρας. Η κοινωνικοχωρική όμως, αυτή προσέγγιση της έκθεσης της Θεσσαλονίκης ως θεσμού και ως δραστηριότητα με μια διαχρονική και ταυτόχρονα συγχρονική ματιά δεν συναντάται στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία.Στη κατεύθυνση αυτή, η κοινωνικοχωρική προσέγγιση του εκθεσιακού φαινομένου, βρίσκεται στο επίκεντρο της προβληματικής της παρούσας διατριβής. Η κεντρική υπόθεση εργασίας της διατριβής αυτής, αφορά τη διερεύνηση των κοινωνικοχωρικών διαστάσεων των εκθέσεων και των αλληλεπιδραστικών δυναμικών που αναπτύσσονται, με δυναμικό και αμφίδρομο τρόπο, μεταξύ των εκθέσεων και των πόλεων που τις διοργανώνουν. Στην παρούσα διατριβή επικεντρωνόμαστε στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης που αποτελεί ένα παράδειγμα με αρκετές ιδιαιτερότητες που απορρέουν από την διαχρονική κοινωνική δυναμική της πόλης. Η εκθεσιακή δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη διαφέρει από τη κυρίαρχη διεθνή πρακτική, καθώς ενσωματώνει πέραν των οικονομικών και κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές διαστάσεις, υιοθετώντας ένα υβριδικό μοντέλο που αναδείχθηκε σε συνθήκες κρίσης.Κεντρική έννοια της έρευνας μας αποτελεί η σχέση των κοινωνικών φαινομένων και του χώρου, ιδιαίτερα του εξεταζόμενου χώρου της έκθεσής και της πόλης επιλέχθηκε να αξιοποιηθεί ως θεωρητικό πλαίσιο η κριτική ριζοσπαστική προσέγγιση (Marx και F. Engels, H. Lefebvre, D. Harvey, E. Soja) σε συνδυασμό με εννοιολογικές αποσαφηνίσεις της εφαρμοσμένης κοινωνιολογίας (J. Remy) αλλά και με νεότερα εννοιολογικά εργαλεία της επιστήμης του χωρικού σχεδιασμού, όπως η αστική διακυβέρνηση, η βιώσιμη αστική ανάπτυξη, ο συμμετοχικός σχεδιασμός και η ανθεκτικότητα. Παράλληλα στο ίδιο θεωρητικό πλαίσιο η έννοια της ηγεμονίας (A. Gramsci, W. Benjamin) προσφέρει ερμηνείες για τον σύνθετο ιδεολογικοπολιτικό ρόλο των συλλογικών κοινωνικών αναπαραστάσεων μέσα στις διαδικασίες των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής, όπου οι εκθέσεις αποτελούν ένα εργαλείο ηγεμονίας της κυρίαρχης ομάδας αλλά και εξασφάλισης κοινωνικής συναίνεσης για ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.Σύμφωνα με την Κεντρική Υπόθεση Εργασίας, αλλά και την γενικότερη προβληματική της διατριβής, η μεθοδολογική μας προσέγγιση περιλαμβάνει την αξιοποίηση μεικτών μεθόδων (mixed methods), που συνδυάζουν τόσο την ποσοτική, όσο και την ποιοτική έρευνας. Ειδικότερα περιλαμβάνεται ποσοτική έρευνα στους κατοίκους της πόλης της Θεσσαλονίκης, καθώς και ποιοτική έρευνα που αφορά τρεις ομάδες - στόχους, δηλαδή τους εκθέτες, τους επισκέπτες των εκθέσεων της Θεσσαλονίκης, αλλά και τους εκπροσώπους των τοπικών φορέων της πόλης.Η δομή της παρούσας διατριβής περιλαμβάνει τρία (3) βασικά μέρη στα οποία εντάσσονται τα επτά (7) κεφάλαια της. Ειδικότερα, το πρώτο μέρος περιλαμβάνει το θεωρητικό πλαίσιο των κοινωνικοχωρικών διαστάσεων του εκθεσιακού φαινομένου, το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την ανάλυση της εθνικής εμπειρίας και της περίπτωσης της Θεσσαλονίκης και το τρίτο μέρος περιλαμβάνει την πρωτογενή έρευνα που πραγματοποιήθηκε. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τη διατύπωση των γενικών συμπερασμάτων, όπου γίνεται συζήτηση των συμπερασμάτων των επιμέρους μερών της διατριβής.