Κινηματογραφική Εκπαίδευση: δυνατότητες και προκλήσεις στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης

Abstract

This doctoral thesis examines the conditions, goals and possibilities that arise from Film Education and recommends their inclusion as an autonomous scientific field in the pedagogical process. The challenges of the integration of cinema in formal education are critically investigated and the consequent approach of films as aesthetic and cultural products in the arts is proposed, drawing on the French example and the work of Alain Bergala. In order to establish a theoretical framework for the functional correlation of cinema with education, it is proposed to interpret and link Film Education with the theory and history of cinema, cultural studies, critical theory and critical pedagogy, other pedagogical theories and curriculum theories, as well as the perceptions put forward in the context of Child Sociology. The dissertation provides a historical overview of the introduction of cinema into education, identifying a number of issues that have reoccurred to the scientific debate over time, and examining the practices of three reference countries [the United Kingdom, France and the (former) Soviet Union], as important research and empirical data are obtained in the field of Film Education. At the same time, applied examples of the introduction of cinema in education are presented and the corresponding review of studies and research is performed, while the relevant decisions that determine the educational policy are discussed, in order to investigate the reasons why Film Education has not been universally institutionalized in curricula in any European country. In addition, the prospects and conditions for the integration of Film Education as an autonomous field in the present and in the future are identified, while the changes that have occurred or are in progress are noted, mainly in relation to technological development and the New Media. In this context, the relationship between film literacy in Greece and formal and non-formal education is examined and problems and perspectives are highlighted. Although critical theory and pedagogy and Paulo Freire's perceptions of curricula can provide the pedagogical principles and methodological tools for organizing the teaching of a Film Education program in school, the contradictory institutional / political rhetoric and practice in relation to the issue of the introduction of cinema in the APS is highlighted. The demand for the inclusion of cinema in the field of media education is also discussed, but is not supported due to their ambiguous relationship, the contradiction of the scientific field and the controversial actions that require the convergence of media and different literatures, while examining and distinguishing the viewing experience in different media is proposed instead. The present study explores the ways in which the integration of cinema into education will be freed from its exclusively ancillary role in learning and will become autonomous. The need for the urgent application of Film Education as an artistic object to all future citizens and the educational systems of the countries of the European Union is supported, in order to restore the aesthetic dimension in the teaching of films.

Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται οι προϋποθέσεις, οι στόχοι και οι δυνατότητες που προκύπτουν από την Κινηματογραφική Εκπαίδευση και συστήνεται η ένταξή της ως αυτόνομου επιστημονικού πεδίου στην παιδαγωγική διαδικασία. Διερευνώνται κριτικά οι προκλήσεις της ενσωμάτωσης του κινηματογράφου στην τυπική εκπαίδευση και προτάσσεται η συνακόλουθη προσέγγιση των ταινιών ως αισθητικών και πολιτισμικών προϊόντων στο πλαίσιο των τεχνών (arts), αντλώντας από το γαλλικό παράδειγμα και το έργο του Alain Bergala. Προκειμένου να συγκροτηθεί ένα θεωρητικό πλαίσιο για τον λειτουργικό συσχετισμό του κινηματογράφου με την εκπαίδευση, προτείνεται η νοηματοδότηση και η σύνδεση της Κινηματογραφικής Εκπαίδευσης με τη θεωρία και την ιστορία του κινηματογράφου, τις πολιτισμικές σπουδές, την κριτική θεωρία και την κριτική παιδαγωγική, άλλες παιδαγωγικές θεωρίες και θεωρίες των αναλυτικών προγραμμάτων, καθώς και τις αντιλήψεις που προβάλλονται στο πλαίσιο της Κοινωνιολογίας της παιδικής ηλικίας. Στο πλαίσιο της διατριβής επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή αναφορικά με την εισαγωγή του κινηματογράφου στην εκπαίδευση, όπου εντοπίζεται μια σειρά από ζητήματα που διαχρονικά επανέρχονται στην επιστημονική συζήτηση, και τίθενται υπό εξέταση οι πρακτικές τριών χωρών αναφοράς [Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και την (πρώην) Σοβιετική Ένωση], καθώς αποκομίζονται σημαντικά ερευνητικά και εμπειρικά δεδομένα στο πεδίο της Κινηματογραφικής Εκπαίδευσης. Παράλληλα, παρουσιάζονται εφαρμοσμένα παραδείγματα εισαγωγής του κινηματογράφου στην εκπαίδευση και γίνεται η αντίστοιχη ανασκόπηση των μελετών και ερευνών, ενώ συζητούνται οι σχετικές αποφάσεις που προσδιορίζουν την εκπαιδευτική πολιτική, ώστε να διερευνηθούν οι λόγοι για τους οποίους η Κινηματογραφική Εκπαίδευση δεν έχει θεσμοθετηθεί καθολικά στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος. Επιπλέον, εντοπίζονται οι προοπτικές και οι όροι ενσωμάτωσης της Κινηματογραφικής Εκπαίδευσης ως αυτόνομου πεδίου στη σημερινή εποχή και στο μέλλον, ενώ σημειώνονται οι αλλαγές που έχουν επέλθει ή βρίσκονται υπό εξέλιξη σε συνάρτηση κυρίως με τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα Νέα Μέσα. Σε αυτά τα συμφραζόμενα εξετάζεται η σχέση του κινηματογραφικού γραμματισμού στον ελλαδικό χώρο με την τυπική και μη τυπική εκπαίδευση και αναδεικνύονται προβλήματα και προοπτικές. Παρότι η κριτική θεωρία και παιδαγωγική και οι αντιλήψεις του Paulo Freire για τα αναλυτικά προγράμματα μπορούν να προσφέρουν τις παιδαγωγικές αρχές και τα μεθοδολογικά εργαλεία για την οργάνωση της διδασκαλίας ενός προγράμματος Κινηματογραφικής Εκπαίδευσης στο σχολείο, υπογραμμίζεται η αντιφατική θεσμική/πολιτική ρητορική και πρακτική σε σχέση με το ζήτημα της εισαγωγής του κινηματογράφου στα ΑΠΣ. Συζητείται επίσης το αίτημα υπαγωγής του κινηματογράφου στο πεδίο της εκπαίδευσης στα ΜΜΕ, αλλά δεν υποστηρίζεται εξαιτίας της αμφίσημης σχέσης τους, της αντιφατικότητας του επιστημονικού πεδίου και των αμφιλεγόμενων ενεργειών που επιτάσσουν την σύγκλιση των μέσων και των διαφορετικών γραμματισμών, ενώ αντ’ αυτού προτάσσεται η εξέταση και διάκριση της εμπειρίας θέασης στα διαφορετικά μέσα. Στην παρούσα έρευνα διερευνώνται οι τρόποι με τους οποίους η ενσωμάτωση του κινηματογράφου στην εκπαίδευση θα αποδεσμευτεί από τον αποκλειστικά επικουρικό ρόλο στη μάθηση και θα αυτονομηθεί. Υποστηρίζεται η ανάγκη της επείγουσας εφαρμογής της Κινηματογραφικής Εκπαίδευσης ως καλλιτεχνικού αντικειμένου σε όλους τους μελλοντικούς πολίτες και τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να ανακτηθεί η αισθητική διάσταση στη διδασκαλία των ταινιών.