Όψεις της μουσικής ζωής της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα: περιπτωσιολογική μελέτη: η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, η Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία “Tέχνη”, η χορωδία του Μουσικού Τμήματος της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Λέσχης του Α.Π.Θ. ("Γιάννης Μάντακας")

Abstract

The dissertation is a presentation of the ways in which the musical identities of the people of Thessaloniki took shape within the prevailing political, social and economic conditions after the end of World War II –and also after the city’s integration process into the Greek state, which had occurred forty years earlier– up to the year 2000. Right after World War ΙΙ, the U.S.A., due to issues of national security, provided extensive financial help for the reconstruction of Europe and also promoted a system of cultural colonialism through a series of educational and cultural exchanges and the creation of networks of influence. The U.S. foreign policies during the Cold War were closely intertwined with the official Greek cultural policies, regarding the imposition of a dominant ideology and culture upon the Greek people that represented both anticommunism and ethnocentrism. The Greek public cultural policy until the time of the Metapolitefsi (that is, the end of the Junta regime of 1967-1974) was to a great degree authoritarian and was linked to censorship, aiming to shape the identity of the Greek citizen within the “modern Western identity” perspective for all Greek people. This research has focused on the study of the musical activities of the Jewish Community of Thessaloniki, the society “‘TECHNĒ’ Macedonian Society of Art” and the “Yannis Mantakas” Choir of the Music Department of the Student Club of the Aristotle University of Thessaloniki (A.U.Th.). It presents the way the selected case studies acted and interacted with one another and also contributed to the formation of Thessaloniki’s music history during the time period 1950-2000. After World War II, the Jewish community attempted to create an identity for its members through the Sephardic musical tradition. The dissertation also shows the impact of the music of the community to the city and on the interactions with local organizations with regard to musical events. The TECHNĒ” society was created by a group of artistically aware and cultured upper-class members and intellectuals. The society has shown significant social and political activity contributing to the musical life of Thessaloniki and to the creation of several public cultural (educational and artistic) institutions during the period examined. The A.U.Th. Choir was initially founded to musically accompany university events; however, thanks to the dynamic presence and effective management of its founder, Yannis Mantakas, the ensemble soon exceeded the university’s borders and extended its activities into a national and international level, thus connecting further to wider society.

Η παρούσα μελέτη ερευνά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκαν οι μουσικές ταυτότητες των κατοίκων της Θεσσαλονίκης στις συγκεκριμένες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικράτησαν μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στα πλαίσια της διαδικασίας ενσωμάτωσής της στο ελληνικό κράτος, που είχε πραγματοποιηθεί σαράντα χρόνια πρωτύτερα, με χρονικό πλαίσιο που ορίζεται ως το 2000. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και για λόγους εθνικής ασφάλειας, οι Η.Π.Α. προσέφεραν μεγάλη οικονομική βοήθεια στην αναδόμηση της κατεστραμμένης Ευρώπης, αλλά, στα πλαίσια της πολιτιστικής διπλωματίας, προώθησαν επίσης ένα σύστημα πεποιθήσεων, μέσα από δραστηριότητες όπως οι εκπαιδευτικές και πολιτιστικές ανταλλαγές και η δημιουργία δικτύων επιρροής, μέσα από την προσέγγιση ατόμων σε θέσεις-κλειδιά. Η ψυχροπολεμική αμερικανική πολιτιστική διπλωματία ήταν στενά συνυφασμένη με την επίσημη ελληνική πολιτιστική πολιτική κατά το χρονικό διάστημα που εξετάζεται στην παρούσα διατριβή, για την επιβολή μιας κυρίαρχης ιδεολογίας και κουλτούρας στον ελληνικό λαό, που πρέσβευε τον αντικομμουνισμό και την εθνικοφροσύνη. Η ελληνική δημόσια πολιτιστική πολιτική ως την Μεταπολίτευση ήταν σε μεγάλο βαθμό αυταρχική και συνδέθηκε με τη λογοκρισία, με στόχο τη διαμόρφωση της ταυτότητας του Έλληνα πολίτη και ανθρώπου της Δύσης για όλους τους πολίτες του κράτους. Η έρευνα εστίασε στη μελέτη της μουσικής δραστηριότητας της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, του σωματείου «’Τέχνη’ Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία» και της Χορωδίας του Μουσικού Τμήματος της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Λέσχης του Α.Π.Θ. «Γιάννης Μάντακας» . Παρουσιάζονται οι από πλευράς της κοινότητας μεταπολεμικές προσπάθειες δημιουργίας κοινοτικής ταυτότητας μέσα από τη σεφαραδίτικη μουσική παράδοση, η θέση της μουσικής της κοινότητας στην πόλη και η αλληλεπίδραση με τοπικούς φορείς στα πλαίσια μουσικών εκδηλώσεων. Η «Τέχνη», ένα σωματείο που δημιουργήθηκε από μια ομάδα φιλοτέχνων αστών, επέδειξε σημαντική πολιτιστική δράση συμβάλλοντας στη μουσική ζωή και στην δημιουργία πολιτισμικών (εκπαιδευτικών και καλλιτεχνικών) θεσμών στη Θεσσαλονίκη κατά το χρονικό διάστημα που εξετάζεται. Η χορωδία του Α.Π.Θ. αρχικά ιδρύθηκε για να πλαισιώνει μουσικά τις πανεπιστημιακές εκδηλώσεις, ωστόσο χάρη στην δυναμική παρουσία και αποτελεσματική διεύθυνση του ιδρυτή της Γιάννη Μάντακα σύντομα βγήκε έξω από τα όρια του πανεπιστημίου και επέκτεινε τη δράση της σε πανελλήνιο και διεθνές επίπεδο, διασυνδεόμενη με την ευρύτερη κοινωνία.