Η ελληνική παροικία της Αιγύπτου πριν και μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο

Abstract

The subject of this dissertation is the Greek community of Egypt before and after the World War II, especially the period between the abolition of the Capitulations (1937) and the end of the twelve –year transitional period (1949).An era of rapid political, economical and social developments for the host country as for the Egyptian Greeks (Egyptiotes). The research of the archives, the press and the secondary sources emphasizes on the social-economical factors which were not relevant to the ‘Montre’ Convention. Internal and external factors which induced significant changes to the social-economical status of the Egyptian Hellenism whereas very decisive for the postwar conformation of the country. The consequences of the global economic crisis (1929) will emerge in a country where its major profit was the trade of cotton. The Greek community and all its social strata will be affected intensely. The reality being formed in the country claims for ‘adaptation’ movements in an environment where the native demands for equal participation in the labor market and social emancipation are dominant. The process of the decolonization gradually affects the Egyptian society and the foreign communities whereas social and economic issues demand resolution. In order to confront the situation, the Egyptian government proposes the establishment of reforms in the labor market, the ‘egyptianizations’, to increase gradually the employment of the Egyptian locals and change the quota of the Chief Boards in the public limited companies.A process which will be completed with the introduction of the ‘138 Law for the public limited companies’ in1947. The period during the World War II is a success circumstance for the country while new labor opportunities emerge and local industrial companies will be empowered. The country is benefited by the War period claiming war reparations from Great Britain while domestic structural economical problems remain current and imperative. Even if the Greek community participates in the war activities, the next day of demobilization and labor opportunities for the Egyptian Greeks consist a major issue. At the same time the Greek middle class was facing a competition and consecutive blows from the taxation policies of the Egyptian governments, making the continuity of her activities problematic. The rapid increase of the living standard leads even more indigent strata of the Greek community to the system of charity. The solution introduced is the ‘adjustment’ of the homogenous population into the new reality of Egypt. A process which requires immediate reorganization of the community bodies, educational reorganization with simultaneous implementation of the Arabic language in all Greek schools. The unemployment situation of the Egyptian Greeks and the dilemma ‘adjustment or emigration’ will be current on all this period. The repatriation is considered inappropriate and inapplicable while the official Greek state, because of the civil war, cannot accept a new wave of homogenous refugees. The statistics of the Egyptian state for the foreign communities and also the Greek school archives for this specific period consist undeniable evidence for the gradual reduction of the Greek population as a fact. A twelve-year transitional period ends in 1949 and the Greek community realizes that the current issues remain unsolved. The consolidation of her position and the Installation Convention are completely left ‘in the good mood of the Egyptian state’.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η ελληνική παροικία της Αιγύπτου πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, με αφετηρία την κατάργηση των Διομολογήσεων (1937) και λήξη το τέλος της δωδεκαετούς μεταβατικής περιόδου (1949). Μια εποχή ραγδαίων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων τόσο για τη χώρα υποδοχής όσο και για τους Αιγυπτιώτες Έλληνες. Η έρευνα των αρχείων, του Τύπου και των άλλων δευτερογενών πηγών ανέδειξε πώς οι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες δεν συνδέονταν με τη Συμφωνία στο Μοντρέ. Επρόκειτο για εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες που επέφεραν αλλαγές και σημαντικές μεταβολές στην οικονομική και κοινωνική θέση του Αιγυπτιώτη ελληνισμού ενώ ήταν καθοριστικοί για τη διαμόρφωση της μεταπολεμικής εικόνας της χώρας. Οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (1929) θα κάνουν την εμφάνισή τους σε μια χώρα που η οικονομία της βασιζόταν αποκλειστικά στο εμπόριο του βαμβακιού. Η ελληνική παροικία δεν θα μείνει ανεπηρέαστη καθώς όλα τα κοινωνικά της στρώματα θα δοκιμαστούν έντονα. Η πραγματικότητα που διαμορφώνεται στη χώρα απαιτεί κινήσεις ‘προσαρμογής’ σε ένα περιβάλλον όπου δεσπόζουν πλέον τα αιτήματα του ιθαγενούς πληθυσμού για ίσες ευκαιρίες εργασίας και κοινωνικής χειραφέτησης. Η διαδικασία της αποαποικιοποίησης σταδιακά επηρεάζει άμεσα την αιγυπτιακή κοινωνία και τις ξένες παροικίες ενώ κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα ξεπροβάλλουν και απαιτούν επίλυση. Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, η αιγυπτιακή κυβέρνηση εισηγείται την καθιέρωση στην αγορά εργασίας μεταρρυθμίσεων, των λεγόμενων ‘αιγυπτιοποιήσεων’ με σκοπό τη σταδιακή αύξηση της απασχόλησης του αιγυπτιακού στοιχείου και την αλλαγή ποσόστωσης των μελών των διοικητικών συμβουλίων στις ανώνυμες εταιρείες, διαδικασία που ολοκληρώνεται με τον Νόμο 138 ‘περί ανωνύμων εταιρειών’ το 1947. Η περίοδος του Β΄Π. Πολέμου θα αποτελέσει ευνοϊκή συγκυρία για τη χώρα καθώς θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και θα ισχυροποιηθούν οι εγχώριες βιομηχανικές μονάδες. Η χώρα βγαίνει ωφελημένη από την πολεμική περίοδο καθώς αξιώνει πολεμικές αποζημιώσεις-επανορθώσεις από τη Μεγάλη Βρετανία ενώ τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας παραμένουν επίκαιρα και επιτακτικά. Αν και η ελληνική παροικία συμμετέχει στις πολεμικές επιχειρήσεις, η επόμενη ημέρα της αποστράτευσης και της επαγγελματικής αποκατάστασης των Αιγυπτιωτών δημιουργεί ένα μείζον ζήτημα. Παράλληλα ο ανταγωνισμός που βιώνει η μεσαία τάξη της παροικίας και τα αλλεπάλληλα χτυπήματα που θα υποστεί από τη φορολογική πολιτική των κυβερνήσεων, καθιστά τη συνέχιση των εργασιών της προβληματική. Η αλματώδης αύξηση του βιοτικού επιπέδου οδηγεί όλο και περισσότερα άπορα στρώματα της παροικίας στο καθεστώς της φιλανθρωπίας των κοινοτικών οργανισμών. Η λύση που προτείνεται είναι η ‘προσαρμογή’ του ομογενούς στοιχείου στην νέα πραγματικότητα της Αιγύπτου. Μια διαδικασία που απαιτεί άμεση αναδιοργάνωση των κοινοτικών οργανισμών, εκπαιδευτική αναπροσαρμογή με ταυτόχρονη εισαγωγή της αραβικής γλώσσας στα κοινοτικά εκπαιδευτήρια. Η αντιμετώπιση της ανεργίας των Αιγυπτιωτών αποστράτων και το δίλημμα ‘προσαρμογή ή μετανάστευση’ θα κυριαρχούν σε όλη την περίοδο που εξετάζουμε. Ο επαναπατρισμός θεωρείται ακατάλληλος και πρακτικά μη εφαρμόσιμος καθώς το επίσημο ελληνικό κράτος αδυνατεί, εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου, να δεχθεί νέο κύμα ομογενών προσφύγων. Οι επίσημες στατιστικές του αιγυπτιακού κράτους για τις ξένες παροικίες καθώς και των κοινοτικών εκπαιδευτηρίων για τη συγκεκριμένη περίοδο, αποτελούν αδιαμφισβήτητο τεκμήριο πώς η σταδιακή μείωση του συνολικού πληθυσμού της παροικίας είναι γεγονός. Η δωδεκαετής μεσολαβητική περίοδος βαίνει προς το τέλος της (1949) και η ελληνική παροικία διαπιστώνει πώς τα καίρια ζητήματα της παραμένουν άλυτα. Η παγίωση της θέσης της στη χώρα και η σύναψη Σύμβασης Εγκατάστασης έχουν αφεθεί ολοκληρωτικά στην ‘καλή διάθεση του αιγυπτιακού κράτους’.