Ο υπερβατισμός στην ανεικονική ζωγραφική και η αποφατική θεολογία

Abstract

Modern painting has developed a pictorial code for the expression of spiritual meanings, the evolutionary outcome of which was a distinct visual articulation of apophatic theology. The development of this code unfolded over the gradual deconstruction of form, which resulted in its complete abolishment by postmodernism. The absolute abstraction that emerged then, which culminated in the black paintings, was proclaimed as the visual semiology of apophatic theology. However, this semiology, as well as its theoretical background, testify that the metaphysical place to which it refers is the place that remains after the deconstruction of form, that is, the unformed matter. In parallel, in the history of pictorial semiotics, another way of articu-lating apophatic theology has been presented, that of Christian orthodox iconography. This way is not based on the abolition of the form, but on highlighting the energetic partaking of man in the divine, as it appears on his face and in his whole aspect. The mode of this appearance is the secret illumination of man by the uncreated light, whose glow obscures man’s personal features, effecting an abstraction upon them, a reference to the blinding of the spiritual eyes by the superluminous Divine Gnophos. The present thesis examines the semiotic language of the two aforementioned pictorial references of the apophatic theology, their philosophical and theological content, as well as the ontological place to which each of them essentially reduces.

Η νεωτερική ζωγραφική ανέπτυξε έναν εικαστικό κώδικα έκφρασης πνευματικών νοημάτων, του οποίου εξελικτική κατάληξι υπήρξε μία ιδιάζουσα εικαστική διατύπωσι της αποφατικής θεολογίας. Η ανάπτυξι του εν λόγω κώδικα εκτυλίχθηκε επί της σταδιακής αποδόμησης της μορφής με κατάληξι την κατάργησί της από τον μετανεωτερισμό. Η απόλυτη αφαίρεσι που προέκυψε τότε, με έσχατη έκφρασί της τις μαύρες ζωγραφικές επιφάνειες, ανακηρύχθηκε ως η εικαστική σημειολογία της αποφατικής θεολογίας. Εν τούτοις, η σημειολογία αυτή, αλλά και το θεωρητικό της υπόβαθρο, μαρτυρούν ότι ο μεταφυσικός τόπος εις τον οποίον αναφέρεται είναι ο τόπος ο οποίος μένει μετά την αποδόμησι της μορφής, ήτοι, η ακατασκεύαστος ύλη. Παράλληλα, στην ιστορία της εικαστικής σημειολογίας, έχει παρουσιασθεί και ένας έτερος τρόπος άρθρωσης της αποφατικής θεολογίας, αυτός της χριστιανικής ορθοδόξου αγιογραφίας. O εν λόγω τρόπος δεν στηρίζεται στην κατάργησι της μορφής, αλλά στην ανάδειξι επί της μορφής της ενεργητικής μετοχής του ανθρώπου εις το θείον, όπως αυτή εμφαίνεται στο πρόσωπο και στην όψι του. Ο τρόπος της εμφάνειάς της είναι ο μυστικός φωτισμός της ανθρώπινης μορφής από το άκτιστον φως, η έλλαμψις του οποίου εκτυπώνεται εικονογραφικά ως θάμβωμα των προσωπικών χαρακτηριστικών, τα οποία επιτεχνούνται με αφαιρετική αχνότητα, αναφορά στο θάμβωμα των πνευματικών οφθαλμών από τον υπέρφωτο Θείον Γνόφο. Η παρούσα διατριβή εξετάζει την σημειολογική γλώσσα των δύο εν λόγω εικαστικών αναφορών της αποφατικής θεολογίας, το φιλοσοφικό και το θεολογικό περιεχόμενό τους, καθώς και τον οντολογικό τόπο στον οποίον ουσιωδώς εκάστη εξ αυτών ανάγει.