Η παρουσία των αλλοεθνών στους πλατωνικούς διαλόγους: το παράδειγμα των Περσών και των Αιγυπτίων

Abstract

The aim of this thesis is to investigate the image as well as various other aspects of foreigners in the platonic dialogues. Our study focuses on the cases of the Persians and the Egyptians, the two foreign peoples that Plato mentioned most frequently in his writings. From the perspective of Plato as a writer of philosophical dialogues, this research demonstrates his general opinion, attitude and stance towards these ethnic groups and their civilizations. Due to the complexity of his work, it would be incorrect though to draw conclusions irrespective of the textual context. Therefore, in order to examine the relevant passages, contextualization has been necessarily taken into account. This thesis comprises seven chapters, an introduction, an epilogue, and appendices. ¶ As a whole, the Persian hetero-image in the platonic dialogues should not be considered as solely negative. The Athenian Stranger in "Laws" singles out two distinct historical periods, during which the Persian people lived prosperously under the rule of Cyrus II and Darius I; however, the Stranger regards all other Persian kings as monarchs, or even tyrants, who acted unlawfully. Furthermore, positive connotations about certain aspects of the Achaemenid dynasty and the Persian civilization can be found in the “Royal Speech” of "Alcibiades I", where the Great King is presented as a rival superior to the Athenian politicians. On the other hand, Plato’s opinion of the Egyptians is generally positive and, to a certain extent, opposes the stereotypes of racial segregation asserted in Republic; for instance, as it is expressed both in the case of the relations between Saïs and Athens, and in the similarities between the legal systems of Egypt and Magnesia. Moreover, the long-standing Egyptian tradition helps Plato find solutions to certain issues, with which he was intensely preoccupied such as: dividing society into classes (castes); using historical chronicles as a beneficial lesson from the past; creating a canon of approved art forms; and including mathematics in elementary education. ¶ A recurrent pattern in both cases –more common in the Egyptian than in the Persian passages– is what in this thesis is thematized and defined as “Foreign Correctifier”. This term refers to the presence of foreign persons, gods or institutions that mostly indicate deficiencies in the Greek self-image. The most interesting aspect is that the discourse of these figures (or, in the case of institutions, the discourse of the speaker in question) is structured based on either oppositional national terms or national stereotypes in general. By intervening, the “Foreign Correctifier” reprimands the Greeks for their faults –usually in contrast with the appropriate behavior of a foreign people– and at the same time urges them to develop or expand certain disciplines, or to become virtuous. Typical instances of this pattern are the cases of Amestris, the Saïte priest and the Egyptian mathematics.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή ερευνά την εικόνα και τις ποικίλες εκφάνσεις των αλλοεθνών στους πλατωνικούς διαλόγους, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην περίπτωση των Περσών και των Αιγυπτίων, οι οποίοι απασχόλησαν περισσότερο από κάθε άλλον ξένο λαό τον φιλόσοφο στα γραπτά του. Το ενδιαφέρον μας στρέφεται κατ’ εξοχήν στη γενική διάθεση, γνώμη και στάση του Πλάτωνα, ως συγγραφέα φιλοσοφικών διαλόγων, προς τα δύο συγκεκριμένα έθνη και τον πολιτισμό τους. Απαραίτητη συνθήκη για τη διερεύνηση των σχετικών χωρίων θεωρούμε τη συγκειμενοποίησή τους, εφόσον η εκτός συμφραζομένων εξαγωγή συμπερασμάτων δεν προσφέρεται για το σύνθετο έργο του φιλοσόφου. Η διατριβή περιλαμβάνει επτά κεφάλαια, Εισαγωγή, Επίλογο και Παραρτήματα. ¶ Γενικώς ειπείν, η περσική ετεροεικόνα στους πλατωνικούς διαλόγους απέχει αρκετά από το να χαρακτηρισθεί μονόπλευρα αρνητική. Ο Αθηναίος Ξένος διακρίνει στους «Νόμους» δύο ιστορικές περιόδους κατά τις οποίες ο περσικός λαός ζούσε ευτυχισμένος υπό την εξουσία του Κύρου Β΄ και του Δαρείου Α'· παρ’ όλα αυτά, θεωρεί τους υπόλοιπους Πέρσες βασιλείς έκνομους μονάρχες ή τυράννους. Επιπλέον, θετικές συμπαραδηλώσεις για ορισμένα χαρακτηριστικά της αχαιμενιδικής δυναστείας και του περσικού πολιτισμού προκύπτουν από την ερμηνεία του «Βασιλικού Λόγου» στον «Αλκιβιάδη Α΄», όπου ο Μεγάλος Βασιλιάς εμφανίζεται ως υπερέχων αντίπαλος της Αθήνας. Από την άλλη πλευρά, η άποψη του Πλάτωνα για τους Αιγυπτίους είναι γενικώς θετική και –ιδιαίτερα όπως αντικατοπτρίζεται, αφ’ ενός, στις σχέσεις Σάεως και Αθήνας και, αφ’ ετέρου, στη νομοθετική συγγένεια μεταξύ Αιγύπτου και Μαγνησίας– φαίνεται να έρχεται σε κάποια ρήξη με τα στερεότυπα φυλετικού απομονωτισμού που εκφράζονται στην Πολιτεία. Ο φιλόσοφος βρίσκει στη μακραίωνη αιγυπτιακή παράδοση τις λύσεις για ορισμένα προβλήματα που τον απασχόλησαν έντονα: τον χωρισμό της κοινωνίας σε κοινωνικές τάξεις (κάστες), την ιστορική καταγραφή ως ωφέλιμο μάθημα, τη συγκρότηση ενός κανόνα με εγκεκριμένες καλλιτεχνικές φόρμες και τη συμπερίληψη των μαθηματικών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. ¶ Ένα μοτίβο κοινό στις δύο περιπτώσεις –συχνότερο στα αιγυπτιακά χωρία, διακριτικότερο στα περσικά– είναι αυτό που θεματοποιούμε και ονομάζουμε ως «Ξένος Διορθωτής». Συνίσταται στην παρουσία ξένων προσώπων, θεών ή θεσμών που, ως επί το πλείστον, επισημαίνουν ελλείψεις της ελληνικής πλευράς. Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο λόγος αυτών των προσώπων (ή, όταν πρόκεται για θεσμούς, ο λόγος του εκάστοτε ομιλητή) οργανώνεται με αντιθετικούς εθνικούς όρους ή, γενικότερα, με εθνικά στερεότυπα. Μέσω της παρέμβασής του, ο «Ξένος Διορθωτής» επιπλήττει τους Έλληνες για κάποια αμέλεια –συνήθως αντιδιαστέλλοντάς την προς την ενδεδειγμένη στάση ενός ξένου λαού– και συγχρόνως τους παρακινεί να αναπτύξουν ή να διευρύνουν συγκεκριμένους γνωστικούς κλάδους, ή να στραφούν προς την αρετή. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της Αμήστριδος, του Σαΐτη ιερέα και των αιγυπτιακών μαθηματικών.