Η φιλοσοφική διάσταση της κριτικής σκέψης στην εκπαίδευση

Abstract

This thesis is about investigating the circumstances and the search and clarification of causes that may explain the paradoxical state of the decline of Critical Thinking, at the same time when it is considered a key educational objective. In this context, it is chosen to delve into one aspect of Critical Thinking, which, while crucial to its own understanding, being even a fundamental component of it, seems to be overlooked in educational practice. That is to say, we consider that the understanding of Critical Thinking within its philosophical matrix is possible to be a prerequisite for clarifying the causes that weaken its existence and its effects on education, as well as a condition for detecting ways to remove this weakness. The purpose of the author was on one hand to investigate the ways of the relation between Critical Thinking and philosophy, and on the other hand to clarify the phenomenon of this relationship's obscurity in education. The research (theoretical study) focused mainly on Primary Education because it was considered to be the strongest educational site and time for cultivating Critical Thinking of students and a typical example of the ways in which Critical Thinking is developed in education. This emphasis is reinforced by the fact that in Primary Education in Greece, philosophy does not yet exist as a teaching subject, while the key relationship between philosophy and Critical Thinking is evident. The main research questions addressed in this thesis concern the relation that connects the intellectual processes and empirical approaches of knowledge with the qualities and properties of Critical Thinking, the relation between Logic and Critical Thinking and between Critical Thinking and the search for the Self, the definition of Critical Thinking in its psychological and didactic inclusions, the understanding of Critical Thinking's abilities, skills and dispositions, the characteristics of the critical thinker, the understanding of whether and how it is possible to perceive that classroom instruction in primary education is used to develop Critical Thinking practices, the understanding of how education perceives Critical Thinking, whether children have the ability to philosophise, and the pedagogical conditions that would facilitate the cultivation of Critical Thinking practices. It is attempted to show that the cultivation of Critical Thinking is an imperative obligation of education, though not as a selective and opportunistic teaching option, but, on the basis of its fundamental connection with the history and methodology of philosophy, as a way of redefining the educational culture itself and the attitude of teachers in the classroom, both towards knowledge and towards the child.

Η παρούσα διατριβή, αφορά στην διερεύνηση των συνθηκών και την αναζήτηση και αποσαφήνιση αιτιών που είναι δυνατό να εξηγήσουν την παράδοξη κατάσταση υποχώρησης της Κριτικής Σκέψης, την ίδια στιγμή που αποτελεί επίλεκτο εκπαιδευτικό στόχο. Στο πλαίσιο αυτό, επιλέγεται η εμβάθυνση σε μία όψη της Κριτικής Σκέψης, που ενώ είναι καθοριστική για την ίδια την κατανόησή της, μάλιστα αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της στοιχείο, φαίνεται να παραγνωρίζεται στην εκπαιδευτική πρακτική. Η κατανόηση δηλαδή, της Κριτικής Σκέψης, εντός της φιλοσοφικής της μήτρας, θεωρούμε ότι είναι δυνατό να αποτελεί προϋπόθεση για την αποσαφήνιση των αιτιών που αποδυναμώνουν την ύπαρξή της και τα αποτελέσματά της στην εκπαίδευση, αλλά και συνθήκη για την ανίχνευση τρόπων για την άρση αυτής της αδυναμίας. Κίνητρο της συγγραφής ήταν ακριβώς αφενός να διερευνηθούν οι τρόποι σχέσης μεταξύ Κριτικής Σκέψης και φιλοσοφίας, αφετέρου να διευκρινιστεί το φαινόμενο της αφάνειας της σχέσης αυτής από την εκπαίδευση. Η διερεύνηση (θεωρητική μελέτη) εστιάστηκε κυρίως στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, επειδή αυτή θεωρήθηκε ως ο ισχυρότερος εκπαιδευτικός τόπος και χρόνος καλλιέργειας της Κριτικής Σκέψης των μαθητών και των μαθητριών και χαρακτηριστικό παράδειγμα των τρόπων με τους οποίους αναπτύσσεται η Κριτική Σκέψη στην εκπαίδευση. Την έμφαση αυτή ενισχύει το γεγονός ότι στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα, δεν υφίσταται ως τώρα η φιλοσοφία ως διδακτικό αντικείμενο, ενώ είναι φανερή η κομβική σχέση της φιλοσοφίας με την Κριτική Σκέψη. Τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα τα οποία επεξεργάζεται η παρούσα διατριβή αφορούν στη σχέση που συνδέει τις διανοητικές διεργασίες και τις εμπειρικές προσεγγίσεις της γνώσης με ποιότητες και ιδιότητες της Κριτικής Σκέψης, στη σχέση της Λογικής με την Κριτική Σκέψη και της Κριτικής Σκέψης με την αναζήτηση του εαυτού, στον ορισμό της Κριτικής Σκέψης στις ψυχολογικές και διδακτικές συμπεριλήψεις της, στην κατανόηση των ικανοτήτων, δεξιοτήτων και διαθέσεων της Κριτικής Σκέψης, στα χαρακτηριστικά του/της κριτικού/ής στοχαστή/τριας, στην αποσαφήνιση του εάν και πώς είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι εντός της σχολικής τάξης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση εφαρμόζονται διδακτικές πρακτικές για την καλλιέργεια της Κριτικής Σκέψης, στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η εκπαίδευση προσλαμβάνει την έννοια της Κριτικής Σκέψης, στο εάν τα παιδιά διαθέτουν την ικανότητα στο φιλοσοφείν, στις παιδαγωγικές συνθήκες οι οποίες θα διευκόλυναν πρακτικές καλλιέργειας της Κριτικής Σκέψης. Επιχειρείται να καταδειχθεί, ότι η καλλιέργεια της Κριτικής Σκέψης αποτελεί επιτακτική υποχρέωση της εκπαίδευσης, όχι όμως ως επιλεκτική και ευκαιριακή διδακτική επιλογή, αλλά, στη βάση της θεμελιώδους σύνδεσής της με τη ιστορία και τη μεθοδολογία της φιλοσοφίας, ως τρόπος επαναπροσδιορισμού της ίδιας της εκπαιδευτικής κουλτούρας και της στάσης των εκπαιδευτικών μέσα στην τάξη, τόσο απέναντι στη γνώση όσο και απέναντι στο παιδί.