Ο προφήτης του Ισλάμ Μωάμεθ και το Βυζάντιο: συνέπειες της φιλοβυζαντινής στάσης του Μωάμεθ στους βυζαντινούς υπηκόους του χαλιφάτου 632-661, σύμφωνα με τις αραβοϊσλαμικές πηγές

Abstract

The present dissertation studies Arab-Byzantine relations, aiming to the quest of approaching points between Arabs and Byzantines or Islam and Christianity, having as model the stance of Prophet Muhammad during the Dawn of Islam, i.e., 610-632 CE. It inquires the continuum or not of the political choice of Muhammad towards Christianity and to political power which represented it; Byzantium. Research rests in primary Arab-Islamic sources and in particularly in those texts written that specific period of time and they reflect the figures, the facts and the generator circumstances. One may find out that relations amongst Muhammad and Byzantium can be divided in three fundamental phases. Each one of them has its role, preparing the ground for the next, empowering historically the pro-byzantine ideological stance between Arabs. Causes and aspects of Muhammad's policy towards Byzantium can be traced, before and after the Revelation, discovering its deeper roots of his political attitude. It also deals with the political stance of Muhammad's immediate successors (four Rashidun Caliphs) towards Byzantium as a State and Christianity as ideology, embodied in the Arab-Christian populations within the historical geographical boarders of the Arabian Peninsula and whether that pro-Byzantium stance was a historical model that can be generalized in all of interactions between these two worlds or it just was about isolated cases, without generalized power. It represents the political situation of Islam from the death of Muhammad to the assassination of the fourth Caliph. Military operations of Umar Ibn al-Khattab especially, are presented condensed, emphasized especially into the treaties which he cosigned to various byzantine authorities, aiming towards trace of application of Muhammad's political model. These conquests, specifically of this decade, are the real lab for applying or not of pro-Byzantium Muhammad's policy, which apparently functioned effectively and contributed in to a smooth transition of the till then byzantine society to the Caliphate, based on treaties/conditions that can vouch its rights through the course of history. Main official Arabic sources, translated into Greek, are transcribed and listed, proving at first the factual pro-Byzantium Muhammad's political attitude and at the same time the level of sequence of this specific political stance into the choices of his immediate successors. In conclusion, research ascertains that total of Arab-byzantine relations, which emerges in pre-Islamic times, goes through primary sources, as Muhammad's ruling was formed and established on to the foundations of pre-Islamic Arab-byzantine relations. It is the specific fact which shaped and embodied primarily the pro-Byzantium/ pro-Christian Mohammed's attitude, who defined set in stone the analogue policy of his successors into diachronic quality.

Η παρούσα διατριβή διερευνά τις αραβο-βυζαντινές σχέσεις στοχεύοντας στην αναζήτηση σημείων προσέγγισης Αράβων - Βυζαντινών ή Ισλαμ - Χριστιανισμού με πρότυπο τη στάση του Προφήτη Μωάμεθ στη χρονική στιγμή μεταξύ 610-632, την Αυγή του Ισλάμ. Αναζητά τη συνέχεια ή μη της πολιτικής επιλογής του Μωάμεθ απέναντι στο Χριστιανισμό και στην πολιτική δύναμη που την αντιπροσώπευε – το Βυζάντιο. Η έρευνα στηρίζεται στις πρωτογενείς αραβοϊσλαμικές πηγές και συγκεκριμένα σε εκείνα τα κείμενα που γράφτηκαν εκείνη τη χρονική στιγμή και αντικατοπτρίζουν τα πρόσωπα, τα γεγονότα, και τις συνθήκες που τα δημιούργησαν. Οι σχέσεις Μωάμεθ-Βυζαντίου μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως ιστορικά περνούν από τρεις θεμελιώδεις φάσεις. Η κάθε φάση έπαιξε το ρόλο της, προετοιμάζοντας το έδαφος για την επόμενη, ενδυναμώνοντας ιστορικά τη φιλοβυζαντινή ιδεολογική θέση ανάμεσα στους Άραβες. Ανιχνεύονται τα αίτια και οι μορφές εφαρμογής της πολιτικής του Μωάμεθ απέναντι στο Βυζάντιο, πριν και μετά την Αποκάλυψη, ανακαλύπτοντας τις βαθύτερες ρίζες αυτής της πολιτικής στάσης του. Πραγματεύεται επίσης την πολιτική στάση των διαδόχων του Μωάμεθ απέναντι στους πρώην βυζαντινούς υπηκόους του χαλιφάτου (632-661). Ερευνά τις συνέπειες της πολιτικής στάσης του Μωάμεθ απέναντι στο Βυζάντιο, ως πολιτεία και στον Χριστιανισμό, ως ιδεολογία, ενσαρκωμένο στις αραβικές χριστιανικές πληθυσμιακές ομάδες εντός του κλασικού χώρου της Αραβικής Χερσονήσου και κατά πόσο αυτή η φιλοβυζαντινή στάση αποτέλεσε ένα ιστορικό πρότυπο που μπορεί να γενικευθεί σε όλες τις συναλλαγές αυτών των δύο κόσμων ή απλά αποτέλεσε μεμονωμένες περιπτώσεις εφαρμογής, χωρίς γενικευμένη ισχύ.Παρουσιάζει την πολιτική κατάσταση του Ισλάμ από το θάνατο του Μωάμεθ μέχρι τη δολοφονία του τέταρτου χαλίφη. Προβάλλονται συμπυκνωμένα κυρίως οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Όμαρ, και δίδεται έμφαση στις συνθήκες συνθηκολόγησης που συνυπέγραψε με τις διάφορες βυζαντινές αρχές, στοχεύοντας στην ανίχνευση της εφαρμογής της πολιτικής στάσης του Μωάμεθ. Οι κατακτήσεις ιδίως αυτής της δεκαετίας αποτελούν το πραγματικό εργαστήρι για την εφαρμογή ή μη της φιλοβυζαντινής πολιτικής επιλογής του Μωάμεθ, η οποία όπως φάνηκε λειτούργησε αποτελεσματικά και συνέβαλλε σε μία ομαλή μετάβαση της μέχρι τότε βυζαντινής κοινωνίας στο χαλιφάτο με βάση συνθήκες που εγγυούνται διαχρονικά τα δικαιώματά της. Καταγράφονται και παρατίθενται ερμηνευμένα στα ελληνικά τα κύρια επίσημα έγγραφα και κείμενα, που αποδεικνύουν από την μια πλευρά την έμπρακτη φιλοβυζαντινή πολιτική στάση του Μωάμεθ και παράλληλα το βαθμό ακολουθίας αυτής της πολιτικής στάσης στις επιλογές των διαδόχων του. Συμπερασματικά η έρευνα διαπιστώνει πως το σύνολο των αραβο-βυζαντινών σχέσεων που έχει κοιτίδα τους προϊσλαμικούς χρόνους, περνάει μέσα από τις πρωταρχικές πηγές, καθώς η διακυβέρνηση του Μωάμεθ διαμορφώθηκε και εδραιώθηκε πάνω στα θεμέλια των προϊσλαμικών αραβο-βυζαντινών σχέσεων. Το γεγονός αυτό είναι εκείνο που διαμόρφωσε και ενσάρκωσε σε μεγάλο βαθμό τη φιλοβυζαντινή-φιλοχριστιανική στάση του Μωάμεθ, ο οποίος με τη σειρά του προσδιόρισε δεσμευτικά την ανάλογη πολιτική των διαδόχων του σε διαχρονική ποιότητα.