Η δυτική λειτουργική παράδοση ως πρότυπο σε δημιουργίες Νεοελλήνων συνθετών: ερμηνευτική προσέγγιση

Abstract

The aim of the present study is to investigate the way in which the Western liturgical tradition alien to the Greek Orthodoxy, influenced the liturgical compositions of four modern Greek composers: Nikolaos Halikiopoulos Mantzaros "the father" of modern Greek music, and three contemporary composers, Yiannis Christou, Haris Xanthoudakis and Giorgos Koumendakis. The interesting aspect of this particular choice is that we have four different versions of the influence of the Latin model on modern Greek music. Therefore: a) From the overall work of Mantzaros we chose what is considered to be his ‘Second Latin Mass’, a work of which we have the music but no words. Following a detailed study of the score, we attempted to complete the underlay using the traditional Latin text of the Divine Liturgy. We based our results on the extensive study of the masses of composers such as G.P. da Palestrina, Orlando di Lasso and later composers such as J. Haydn, W. A. Mozart, L. van Beethoven and G. Rossini. We also took into account the overall context and background in which Mantzaros lived and worked. The ultimate goal of this proposal has been the creation of a performance edition for practical use of this relatively unknown work (chapter 1). b) In the performance of Yiannis Christou, “Messa, per cori, ottoni e percusione”, we were concerned with the versatile interpretative issues that the composer's contemporary musical language places on the contemporary musical work (chapter 2). c) Haris Xanthoudakis, in his mass also poses important interpretive issues for the conductor. This work is a rare and impressive example of assimilation by a composer expressed in modern musical language. There are multiple influences from a large historical spectrum of western musical tradition, the identification and presentation of which contributes significantly to a better understanding and consequently to an authentic interpretation of the work (chapter 3). d) The “Requiem” of Giorgos Koumendakis, is the most distant from the Latin functional tradition. It is an example of an extremely free creation which, in addition to the particular musical idiom of the composer, further exploits and interprets the contemporarytext. The conclusions of this study are summarized in chapter 5 and are followed by the writer’s performance editions and CD recordings. The ultimate goal of this study starting with the manuscripts and supported by the extensive choral experience of the writer, as choral conductor of multiple Greek, foreign, professional, student and amateur choral ensembles, is to propose comprehensive and useful performance editions of two of the works each of which expresses a different historical and stylistic moment in the newer Greek choral tradition. These editions are accompanied by a detailed commentary and also interpretative comments in which the writer seeks to provide answers to the varied and interesting practical problems that arise. The editions are complemented by sound recordings that accompany the findings of the research and are intended to facilitate future performers to approach them in an integrated way and to include them in their programmes.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο επέδρασε το πρότυπο της Λατινικής λειτουργίας, στην ουσία του ξένο προς την ελληνορθόδοξη παράδοση, στις συνθέσεις τεσσάρων Ελλήνων συνθετών: πρώτα του «γενάρχη» της νεοελληνικής μουσικής, Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, ύστερα τριών ακόμα σύγχρονων συνθετών, των Χάρη Ξανθουδάκη, Γιάννη Χρήστου και Γιώργου Κουμεντάκη. Το ενδιαφέρον της επιλογής αυτής υπήρξε ότι εμπεριέχει τέσσερις διαφορετικές εκδοχές της επιρροής του λατινικού προτύπου στον νεοελληνικό χώρο. Έτσι: α) Από το συνολικό έργο του Μάντζαρου επιλέξαμε τη λεγόμενη «Δεύτερη Λατινική Λειτουργία», έργο του οποίου σώζεται μόνο η μουσική αλλά όχι το κείμενο. Μετά από αναλυτική μελέτη του έργου, και βασιζόμενοι στα πρότυπα συνθετών όπως οι G. P. da Palestrina, Orlando di Lasso, αλλά και μεταγενέστερων τους όπως οι J. Haydn, W. Α. Mozart, L. van Beethoven και Rossini, λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό υφολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το έργο του Ν. Χ. Μάντζαρου, επιχειρήσαμε την ολοκλήρωσή του προτείνοντας μια αντιστοίχιση της μουσικής με το παραδοσιακό λατινικό κείμενο της Θείας Λειτουργίας. Απώτερος στόχος της πρότασης αυτής είναι η δημιουργία της πρακτικής δυνατότητας εκτέλεσης του σχετικά άγνωστου αυτού έργου (Κεφάλαιο 1). β) Η Λειτουργία του Χάρη Ξανθουδάκη, που επίσης θέτει στο διευθυντή χορωδίας σημαντικά ερμηνευτικά ζητήματα, όπως την προσέγγιση στα γρηγοριανά μέλη, αποτελεί ένα σπάνιο κι εντυπωσιακό δείγμα αφομοίωσης από ένα συνθέτη που εκφράζεται σε σύγχρονη μουσική γλώσσα πολλαπλών επιρροών από ένα μεγάλο ιστορικό φάσμα της δυτικής μουσικής παράδοσης, ο εντοπισμός και η παρουσίαση των οποίων συμβάλλει σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση και κατά συνέπεια, στην ορθή ερμηνεία του έργου (Κεφάλαιο 2). γ) Η λειτουργία του Γιάννη Χρήστου, «Messa, per cori ottoni e percusione» μας απασχόλησε ως προς τα πολύπλευρα ερμηνευτικά ζητήματα που θέτει στο σύγχρονο αρχιμουσικό η πυκνή μουσική γλώσσα του συνθέτη (Κεφάλαιο 3).δ) Το «Ρέκβιεμ» του Γιώργου Κουμεντάκη, το πλέον απομακρυσμένο από την λατινική λειτουργική παράδοση, αποτελεί ένα παράδειγμα εξαιρετικά ελεύθερης δημιουργίας που, πέραν του ιδιαίτερου μουσικού ιδιώματος του συνθέτη, αξιοποιεί επιπλέον σύγχρονα κείμενα (Κεφάλαιο 4), τη μελοποίηση των οποίων η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να στηρίξει ερμηνευτικά. Τα συμπεράσματα της εργασίας αυτής συνοψίζονται στο Κεφάλαιο 5, ενώ ακολουθούν οι ολοκληρωμένες παρτιτούρες που προτείνουμε. Απώτερος στόχος της εργασίας αυτής είναι, με αφετηρία τα χειρόγραφα και στήριγμα την πολυετή χορωδιακή εμπειρία του γράφοντος ως χοράρχη πολλών ελληνικών και ξένων επαγγελματικών, φοιτητικών και ερασιτεχνικών χορωδιακών συνόλων, να προτείνει ολοκληρωμένες χρηστικές εκδοχές δύο εξαιρετικά σημαντικών έργων, καθένα από τα οποία εκφράζει μια διαφορετική ιστορική και υφολογική στιγμή της νεότερης Ελληνικής χορωδιακής παραγωγής, καθώς και συνοπτικές περιγραφές των έργων των Χρήστου και Κουμεντάκη. Οι εκδόσεις αυτές συνοδεύονται από αναλυτικά σχόλια και ερμηνευτικές παρατηρήσεις που φιλοδοξούν να προτείνουν απαντήσεις στα ποικίλα κι ενδιαφέροντα πρακτικά προβλήματα που τα έργα αυτά παρουσιάζουν. Η εργασία συμπληρώνεται από ηχογραφήσεις που αποτυπώνουν σε ήχους τα συμπεράσματα της έρευνας των τεσσάρων έργων και που σκοπό έχουν να διευκολύνουν μελλοντικούς ερμηνευτές να τα προσεγγίσουν με ολοκληρωμένο τρόπο και να τα εντάξουν στα προγράμματά τους.