Η δυτική νεκρόπολη της Θεσσαλονίκης: ανασκαφικά ευρήματα έξι οικοπέδων: 2ος αιώνας π.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.

Abstract

The present study focuses on the publication of the excavations of six plots excavated in the western cemetery of Thessaloniki. The introduction briefly outlines the reasons for Kassander's establishment of the city and the creation of two cemeteries to the east and west of the city, due to the ideal but distinctive position of the city on the slope of a long low hill by the sea. The first part contains an extensive and as much detailed list as possible, a total of one hundred and seventy-five tombs (175) with much more burials, though multiple burials had taken place, with eight hundred objects of all kinds and sizes, few of them intact, altars, walls, enclosures, offer bank and other unidentified structures in fragmentary state of preservation. The second part is divided into three sections with several sub-units in each, in which the findings of the six plots are grouped and examined. The first section includes the graves, which according to their architecture were incorporated into the known types (box-shaped, pit burial, tiled, arched, infused, chambered), but also pointing out any variations or differences, as they emerged from their detailed comparative examination with examples of many similar tombs from other cemeteries of the Greek and Roman world. The second section contains an extensive reference to burial practices and customs, that is, repeated acts of relatives before, during, and after burial, as well as they emerged through the entire list of findings confirming or supplementing the reconstitution of the various practices from existing published literature.The third section examines the various movable finds found inside, above and around the graves, grouped by their material and their use, in pottery, clay figurines, glass vessels and utensils, metal objects and tools, jewelry, clothing and beauty objects, small objects of clay, bone, glass, stone objects and coins. At the end of the study there is a survey, outlining a brief but comprehensive reference to the location and evolution of some representative Roman cemeteries, mainly of the imperial period, in Italy and Greece, focusing mainly on their form and the causes that defined it. This material has been found in many publications, mainly Italian and English excavations, and although it has no direct relevance to the subject of the thesis, it is a valuable tool for anyone interested in Roman burial archeology. Then follows a list of excavations of the western cemetery, a dating list of graves, a brief summary in English, an index of terms and words, the pictures and drawings of the plots, tombs and all the immovable finds, and finally a map of western Thessaloniki where they are marked in alphabetical order the six plots of the western cemetery.

Η παρούσα μελέτη αφορά τα ανασκαφικά δεδομένα έξι οικοπέδων στα οποία πραγματοποιήθηκε σωστική ανασκαφή στο δυτικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης. Στην εισαγωγή σκιαγραφούνται σύντομα αλλά κατατοπιστικά τα αίτια ίδρυσης της πόλης από τον Κάσσανδρο και αρκετά πιο διεξοδικά η δημιουργία των δύο νεκροταφείων στα ανατολικά και δυτικά της πόλης, ως αποτέλεσμα της ιδανικής αλλά ιδιάζουσας θέσης της πόλης στην πλαγιά και τις υπώρειες ενός μακρόστενου χαμηλού λόφου δίπλα στη θάλασσα, με αποτέλεσμα οι μόνοι διαθέσιμοι χώροι να βρίσκονται δυτικά και ανατολικά και σε μεγάλη απόσταση από την πόλη. Το πρώτο μέρος περιέχει έναν εκτενή και στο μέγιστο δυνατό βαθμό λεπτομερή κατάλογο, εκατόν εβδομήντα πέντε τάφων, με πολύ περισσότερες όμως ταφές, καθώς σε αρκετούς είχαν γίνει πολλαπλοί ενταφιασμοί, οκτακοσίων αντικειμένων κάθε είδους και μεγέθους, λίγα εκ των οποίων ολόκληρα, επιτάφιων βωμών, τοίχων, περιβόλων, τράπεζας προσφορών και αδιάγνωστων κατασκευών, όλα σε αποσπασματική κατάσταση διατηρημένα. Το δεύτερο μέρος χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, στα οποία ομαδοποιήθηκαν και εξετάστηκαν τα ευρήματα των έξι οικοπέδων. Το πρώτο περιλαμβάνει τους τάφους, οι οποίοι σύμφωνα με την αρχιτεκτονική τους εντάχθηκαν στους γνωστούς τύπους(κιβωτιόσχημος, λακκοειδής, κεραμοσκεπής, καμαροσκεπής, εγχυτρισμός, θαλαμωτός), επισημαίνοντας παράλληλα τις τυχόν παραλλαγές ή διαφοροποιήσεις, όπως προέκυψαν από τη συγκριτική εξέτασή τους με παραδείγματα πλείστων ομοειδών τάφων από άλλα νεκροταφεία του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει μια εκτενή αναφορά στις πρακτικές και τα έθιμα ταφής, τις επαναλαμβανόμενες δηλαδή πράξεις των συγγενών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την ταφή, όπως και όσο προέκυψαν μέσα από το σύνολο των ευρημάτων του καταλόγου επιβεβαιώνοντας ή συμπληρώνοντας την ανασύνθεση των διαφόρων πρακτικών από την υπάρχουσα δημοσιευμένη βιβλιογραφία. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται τα διάφορα κινητά ευρήματα που βρέθηκαν μέσα, πάνω και γύρω από τους τάφους, ομαδοποιημένα με βάση το υλικό τους και την χρήση τους, σε κεραμική, πήλινα ειδώλια, γυάλινα αγγεία και σκεύη, μετάλλινα αντικείμενα και εργαλεία, κοσμήματα, αντικείμενα ενδυμασίας και καλλωπισμού, μικροαντικείμενα από πηλό, οστό, γυαλί, λίθινα αντικείμενα και νομίσματα. Στο τέλος της μελέτης παρατίθεται ένα επίμετρο, στο οποίο σκιαγραφείται με μια σύντομη αλλά περιεκτική αναφορά η χωροθέτηση και εξελικτική διαμόρφωση μερικών αντιπροσωπευτικών ρωμαϊκών νεκροταφείων, κυρίως της αυτοκρατορικής περιόδου, στην Ιταλία και την Ελλάδα, εστιάζοντας περισσότερο στη μορφή τους και τα αίτια που την καθόρισαν. Το υλικό αυτό προέκυψε κατά τη εντρύφηση σε πλείστες δημοσιεύσεις κυρίως ιταλικών και αγγλικών ανασκαφών και εντάχθηκε στην παρούσα έρευνα καθώς μπορεί ν’ αποτελέσει ένα πολύπλευρο βοήθημα σε όποιον ενδιαφέρεται για την ρωμαϊκή ταφική αρχαιολογία. Ακολουθεί, ένας συνοπτικός κατάλογος ανασκαφών του δυτικού νεκροταφείου, ένας πίνακας χρονολόγησης των τάφων του καταλόγου, μια σύντομη περίληψη στα αγγλικά, οι πίνακες με τις φωτογραφίες των τάφων, τα σχέδια ανασκαφής των οικοπέδων και κάποιων τάφων και τέλος ένας χάρτης της δυτικής Θεσσαλονίκης, όπου σημειώνονται με αλφαβητική αρίθμηση τα έξι οικόπεδα, στα ευρήματα των οποίων βασίστηκε η παρούσα μελέτη.