Η δικτυακή προσέγγιση των γεωργικών εφαρμογών και η σημασία της στρατηγικής επικοινωνίας στην ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη

Abstract

Τhe current dissertation is an attempt to explore major issues pertaining the contemporary situation of the Greek Agricultural Knowledge and Innovation System (AKIS) with emphasis on the systemic/networks approach to Agricultural Extension (and innovation) and strategic communication for (rural) development. The theoretical background of the dissertation comprises the review and synthesis of numerous scientific publications and research findings in order to depict the evolution of thinking (and models) of Agricultural Extension especially as far as the recent systemic/networking approaches are concerned. Research was designed at two levels: a) at local level (Prefecture of Karditsa, Central Greece) aiming at the exploration of the networks approach followed during the processes of the emergence of three innovative initiatives and b) at national level in order to explore the ‘components’ of the national AKIS and the parameters defining its effectiveness. Two methodologies were used in order to accomplish the research tasks. On the one hand, the case study methodology was used in order to explore in-depth the three innovative initiatives (cases) in their ‘natural’ environment (local level). On the other hand, semi-structured interviews (based on an interview guide) were carried out at the national level. The main findings of the dissertation are as follows.1. Scattered innovative ideas/initiatives which, nevertheless, are not further developed are found in the rural space. In case they are developed to the implementation stage they are not disseminated and sustained as they are either not supported or they are developed through funded projects and ‘disappear’ upon the completion of the relevant project. 2. The example of the three innovative initiatives(Karditsa Prefecture) shows that despite difficulties/shortcomings the actualization of the systemic/networks approach is feasible in the framework of micro-AKIS (local AKIS) 3. Crucial prerequisite for the effective establishment and functioning of a local or national AKIS is the presence of an actor undertaking the three basic functions of the ‘innovation broker’ (i.e. demand articulation, network formation, and innovation process management).4. The establishment of a strong and effective (sub)system of Agricultural Extension (acting as ‘innovation broker’ as well) will have multiplier effects in the rural space (i.e. information dissemination, training, support and networking of farmers/ rural population in order to further utilize opportunities to solve problems and establish innovatory initiatives) 5. The establishment of an Extension mechanism (based on the systemic/networks approach) along with the establishment of national AKIS is urgent in Greece, in terms of both CAP requirements and rural development theory and practice, in order to provide access to knowledge and innovation to all interested parties. 6. Public services, despite their shortcomings, are considered by actors involved in agricultural/rural development as the most reliable actor.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια να κατανοηθούν σε βάθος οι παράγοντες που διαμορφώνουν την υφιστάμενη κατάσταση του Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας, με έμφαση στη δικτυακή προσέγγιση των Γεωργικών Εφαρμογών (και της καινοτομίας) και τη στρατηγική επικοινωνία για την (αγροτική) ανάπτυξη, στην Ελλάδα. Στο θεωρητικό υπόβαθρο της διατριβής παρουσιάζονται και συντίθενται τα ευρήματα ενός μεγάλου πλήθους επιστημονικών εργασιών με στόχο την παρουσίαση των εξελίξεων (των μοντέλων) των Γεωργικών Εφαρμογών ιδίως όσον αφορά στις πρόσφατες δικτυακές/ συστημικές προσεγγίσεις. Η έρευνα σχεδιάστηκε σε δύο επίπεδα: α) σε περιφερειακό επίπεδο (νομός Καρδίτσας) με σκοπό να διερευνηθεί η δικτυακή προσέγγιση που ακολουθήθηκε κατά τη διαδικασία ανάδυσης τριών καινοτόμων εγχειρημάτων και β) σε εθνικό επίπεδο, για να προσδιοριστούν οι συνιστώσες του εθνικού Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας καθώς και οι παράμετροι που συμβάλουν στην αποτελεσματική λειτουργία του (ή μη).Για τους σκοπούς της έρευνας αξιοποιήθηκαν οι μεθοδολογίες αφενός των περιπτωσιολογικών μελετών, που αναφέρεται σε μια εις βάθος, εμπεριστατωμένη και λεπτομερή εξέταση ενός αντικειμένου μελέτης -της περίπτωσης- στο ‘φυσικό του περιβάλλον’ (περιφερειακό επίπεδο), και αφετέρου ημι- δομημένες συνεντεύξεις εις βάθος, αποτελούμενες από ένα σύνολο προκαθορισμένων, κατά κάποιον τρόπο, ερωτήσεων με σκοπό να δημιουργηθεί ένας οδηγός για τα θέματα που είναι σημαντικά να καλυφθούν στο πλαίσιο της συνέντευξης (εθνικό επίπεδο).Τα αποτελέσματα της διατριβής συνοψίζονται στα ακόλουθα: 1. Στον αγροτικό χώρο υπάρχουν διάσπαρτες νέες ιδέες/ καινοτόμες προτάσεις οι οποίες δεν αξιοποιούνται ενώ εάν, σε ορισμένες περιπτώσεις, προχωρούν πέρα από την σύλληψη της ιδέας σε επίπεδο εφαρμογής αυτές δεν διαχέονται, παραμένουν αποσπασματικές και, συνήθως, χωρίς μεγάλη διάρκεια ζωής, καθώς είτε δεν υποστηρίζονται περαιτέρω είτε εάν στηρίζονται σε προγράμματα χρηματοδότησης ‘αναπόφευκτα’ διακόπτονται με το τέλος του προγράμματος. 2. Το παράδειγμα τριών καινοτόμων πρωτοβουλιών στην Καρδίτσα έδειξε ότι, παρά τις δυσκολίες/ ελλείψεις που διαπιστώθηκαν, είναι δυνατή και στην Ελλάδα η εφαρμογή της δικτυακής/ συστημικής προσέγγισης της καινοτομίας (και μάλιστα της «από-τα-κάτω» καινοτομίας) στο πλαίσιο ενός (τοπικού) Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας.•Για τη συγκρότηση και αποτελεσματική λειτουργία ενός (τοπικού ή εθνικού) Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας θεωρείται απαραίτητη η παρουσία φορέα ο οποίος θα αναλάβει-ασκήσει τους τρεις βασικούς ρόλους του διαμεσολαβητή καινοτομίας (συνάρθρωση της ζήτησης, σύνθεση-σχηματισμός δικτύου, διαχείριση της διαδικασίας της καινοτομίας). 3. Η δημιουργία ενός ισχυρού και αποτελεσματικού υποσυστήματος Γεωργικών Συμβουλών (δηλαδή Γεωργικών Εφαρμογών που ενσωματώνουν το ρόλο του ενδιάμεσου– διαμεσολαβητή καινοτομίας) θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για/ στον αγροτικό χώρο (ενημέρωση-πληροφόρηση, κατάρτιση, υποστήριξη και δικτύωση του γεωργικού/ αγροτικού πληθυσμού ώστε να καταστεί ικανός να αξιοποιήσει, έτι περαιτέρω, τις δυνατότητες-ευκαιρίες για την επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργία καινοτομίας). 4. Επιτακτική είναι πλέον στη χώρα μας η ανάγκη, τόσο σε επίπεδο ΚΑΠ (2021-2017) όσο και σε επίπεδο θεωρίας και πρακτικής της (αειφόρου) αγροτικής ανάπτυξης, αφενός ύπαρξης μιας δομής Γεωργικών Εφαρμογών βασισμένης στην δικτυακή προσέγγιση και αφετέρου (θεσμοθετημένης) συγκρότησης του Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας, δίνοντας με αυτό τον τρόπο πρόσβαση στη γνώση και την καινοτομία σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. 5. Η δράση που πηγάζει από τις δημόσιες υπηρεσίες, παρά τις υφιστάμενες αδυναμίες και προβλήματα, θεωρείται ως η πλέον αξιόπιστη από τους φορείς που εμπλέκονται στη γεωργική/ αγροτική ανάπτυξη.