Σύγχρονες ποσοτικές μέθοδοι για τη μελέτη της εντατικοποίησης, ικανοποίησης και εξουθένωσης των φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

The basic characteristics of the academic environment are mainly the common values, the high level of autonomy, the critical spirit, the genesis of new knowledge, the educational experience, the altruistic interest for students, the application of logic, the use of evidence, the conceptual theoretical rigidity and the selfless search for truth through the academic freedom. However, the academic environment is not “sterilized” which means that it carries or hosts situations that may pose or cause problems for students. In this context student burnout syndrome also known as academic burnout appears encompassing causes of complex nature and impact. The aim of the PhD thesis is to study the causal factors that contribute to students’ burnout syndrome and the correlations that exist among them in order to format a single causal background of the student's burnout. Methodologically the phenomenon of burnout was approached on the basis of multidimensional statistical analysis on a structured questionnaire with thematic units related to students’ burnout such as elements of student life, study satisfaction and emotional intelligence. On the items of each thematic unit exploratory factor analysis was carried out to find the latent traits behind them and have a causal relationship - constitutional elements - with them. On each item group a polytomous item response theory has been applied -which the invariant property and therefore is independent of the questionnaire provided, the sample, does not assume the same errors for all respondents and is not biased- in order to identify the dominant questions / variables that have the greatest impact on it and evaluate all the questions in an objective manner. The group of causes derived from exploratory factor analysis were studied in further as dependent variables via hierarchical regression trees with independent variables in literature affecting student burnout in order to reveal the most important ones and their interactions respectively. Finally, a suitable structural equation model has been adapted in each set of the examined causes on the purpose to estimate indirect and the direct effects.The main findings of the PhD thesis include: i. The levels of student burnout vary according to the profile of the family where they grew up (two parents, one-parent family, etc.) resulting that students from single-parent families with mother displaying higher levels of burnout. ii. Student burnout levels vary depending on the year of study with positive correlation to occur until the penultimate year of study, maximum in the penultimate year and slight decline in the final year of study. iii. Student burnout levels vary depending on the faculty. Higher average burnout levels occur in Polytechnic School while the lowest in Health School. Burnout levels at the School of Humanities are below the average of the University of Patras. iv. The group of causes of “students ability in cooperating with others” - based on the exploratory factor analysis - has been shown to be affected by physical-psychoemotional exhaustion, efficacy and self-accomplishment of studies, lack of interest in studying and absenteeism, self-control ability, lack of empathy, lack of emotional self-determination, self-awareness, workload pressure, satisfaction by the level of operations, satisfaction by the level of education, adequate information and organization, adequate infrastructure facilities and the feeling of justice and reward. v. Significant factors of direct or indirect influence on the group of causes of “lack of interest for others – cynicism” emerged to be lack of students’ interest in their studies, the difficulty in understanding others within the university, their physical and psycho-emotional exhaustion, lack of emotional self-determination , satisfaction of the overall level of studies and the efficacy and self-realization of their studies. vi. Factors exerting significant impact on the group of causes of student depersonalization emerged to be the existence of justice and reward, adequate information and organization, physical and psycho-emotional exhaustion, efficacy and self-realization of studies, lack of interest for others - cynicism, difficulty in working with others, the university department, self-control ability and the difficulty in empathy. vii. On the questionnaire items evaluation process via item response theory short questionnaires were structured that do not fall most of the extensive questionnaires and can be applied on a large scale and in short time to detect students' burnout and emotional intelligence aspects. It has emerged that more than half of the question items in the short questionnaire should focus on student studies and on student cooperation with their fellow students and their tutors. Where phenomena are detected then the extensive well-established questionnaires can be used to further examine the phenomena. Further research based on the methodology and findings of the PhD thesis could focus on the study of other causal groups of student burnout on the basis of expansion of the causal factors of emotional intelligence, student engagement and personality dimensions. The formulation of a graph of causative factors on student burnout could be applied through a large sample to ensure its adequacy for all interdependencies’ combinations appearing in the dependency graph.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος είναι κυρίως οι κοινές αξίες, το υψηλό επίπεδο αυτονομίας, το κριτικό πνεύμα, η δημιουργία νέας γνώσης, η εκπαιδευτική εμπειρία, το αλτρουιστικό ενδιαφέρον για τους φοιτητές, η εφαρμογή της λογικής, η χρησιμοποίηση των αποδείξεων, η εννοιολογική θεωρητική αυστηρότητα και η ανιδιοτελής αναζήτηση της αλήθειας μέσω της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ωστόσο, το ακαδημαϊκό περιβάλλον δεν είναι «αποστειρωμένο» που σημαίνει ότι εγκυμονεί ή φιλοξενεί καταστάσεις που μπορεί να συνιστούν ή να αναχθούν σε προβλήματα για τους φοιτητές. Σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται το σύνδρομο της φοιτητικής εξουθένωσης -γνωστό και ως ακαδημαϊκή εξουθένωση- έχοντας αιτίες πολυσύνθετης φύσης και επίδρασης. Σκοπός της διατριβής είναι η μελέτη αιτιωδών παραγόντων που συντελούν στο σύνδρομο της εξουθένωσης των φοιτητών αλλά και των συσχετίσεων που υφίστανται μεταξύ τους με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου αιτιακού υπόβαθρου της φοιτητικής εξουθένωσης. Μεθοδολογικά το φαινόμενο της εξουθένωσης προσεγγίστηκε στη βάση της πολυπαραγοντικής στατιστικής ανάλυσης σε δομημένο ερωτηματολόγιο με θεματικές ενότητες που σχετίζονται με το φαινόμενο της εξουθένωσης των φοιτητών όπως στοιχεία φοιτητικής ζωής, ικανοποίησης από σπουδές και συναισθηματικής νοημοσύνης. Για τα ερωτήματα κάθε θεματικής ενότητας πραγματοποιήθηκε διερευνητική παραγοντική ανάλυση ώστε να βρεθούν τα λανθάνοντα χαρακτηριστικά που υπάρχουν πίσω από αυτά και έχουν αιτιώδη σχέση -δομικά στοιχεία- με αυτά. Σε κάθε ομάδα ερωτημάτων εφαρμόστηκε πολυτομική θεωρία απόκρισης ερωτημάτων -η οποία διέπεται από την ιδιότητα του αναλλοίωτου και για αυτό είναι ανεξάρτητη του ερωτηματολογίου που διατέθηκε, του δείγματος στο οποίο δόθηκε, δεν υποθέτει ίδια σφάλματα για όλους τους ερωτώμενους και δεν επηρεάζεται από μεροληψία - προκειμένου να εντοπιστούν οι κυρίαρχες ερωτήσεις/μεταβλητές που ασκούν τη μεγαλύτερη επίδραση σε αυτήν και να αξιολογηθούν αντικειμενικά όλες οι ερωτήσεις. Οι δέσμες αιτιών που προέκυψαν από την διερευνητική ανάλυση παραγόντων μελετήθηκαν περαιτέρω -ως εξαρτημένες μεταβλητές- κάνοντας χρήση ιεραρχικών δέντρων παλινδρόμησης με ανεξάρτητες μεταβλητές/παράγοντες που αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως επηρεάζοντες τη φοιτητική εξουθένωση ώστε να αναδειχτούν οι σημαντικότεροι από αυτούς και οι αντίστοιχες αλληλεπιδράσεις τους. Τέλος, για να συνεκτιμηθούν οι επιδράσεις, έμμεσες ή/και άμεσες, σε κάθε δέσμη αιτιών που μελετήθηκε προσαρμόστηκε κατάλληλο δομικό υπόδειγμα εξισώσεων. Τα κυριότερα ευρήματα της διατριβής περιλαμβάνουν: i.Τα επίπεδα της εξουθένωσης των φοιτητών διαφοροποιούνται αναλόγως του προφίλ της οικογένειας όπου μεγάλωσαν (δύο γονείς, μονογονεϊκή οικογένεια κ.α) με τους φοιτητές που προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες με μητέρα να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα εξουθένωσης. ii. Τα επίπεδα της εξουθένωσης των φοιτητών διαφοροποιούνται αναλόγως τους έτους σπουδών φοίτησης με θετική συσχέτιση να εμφανίζεται μέχρι το προτελευταίο έτος σπουδών, μέγιστη τιμή στο προτελευταίο έτος και μικρή κάμψη στο τελευταίο έτος φοίτησης. iii. Τα επίπεδα της εξουθένωσης των φοιτητών διαφοροποιούνται αναλόγως της σχολής φοίτησης. Τα μεγαλύτερα επίπεδα μέσης εξουθένωσης των φοιτητών εμφανίζονται στην Πολυτεχνική Σχολή ενώ τα μικρότερα στη Σχολή Υγείας. Τα επίπεδα μέσης εξουθένωσης στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών βρίσκονται κάτω από το μέσο όρο του Πανεπιστημίου Πατρών. iv. Η δέσμη αιτιών της ικανότητας συνεργασίας των φοιτητών με τους άλλους -βάσει της διερευνητικής παραγοντικής ανάλυσης- προέκυψε ότι επηρεάζεται από τη σωματική – ψυχοσυναισθηματική εξάντληση, την αποτελεσματικότητα και αυτοπραγμάτωση από τις σπουδές, την έλλειψη ενδιαφέροντος για σπουδές και απουσία, την ικανότητα αυτοέλεγχου, τη δυσκολία ενσυναίσθησης, την έλλειψη συναισθηματικού αυτοπροσδιορισμού, την ικανότητα ετεροεπίγνωσης, την πίεση φόρτου εργασίας, την ικανοποίηση από το επίπεδο λειτουργιών, την ικανοποίηση από το συνολικό επίπεδο σπουδών, την επαρκή ενημέρωση και οργάνωση, την επάρκεια υποδομών φοίτησης και την αίσθηση ύπαρξης δικαιοσύνης και ανταμοιβής. v. Σημαντικοί παράγοντες άμεσης ή έμμεσης επιρροής στη δέσμη αιτιών έλλειψη ενδιαφέροντος για τους άλλους - κυνισμός αναδείχθηκαν η έλλειψη ενδιαφέροντος των σπουδαστών για τις σπουδές τους, η δυσκολία κατανόησης των άλλων μέσα στο πανεπιστήμιο, η σωματική και ψυχο-συναισθηματική τους εξάντληση, η έλλειψη συναισθηματικού τους αυτοπροσδιορισμού, η ικανοποίηση από το συνολικό επίπεδο σπουδών και η αποτελεσματικότητα και αυτοπραγμάτωση από τις σπουδές τους. vi. Οι παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά στην δέσμη αιτιών της αποπροσωποποίησης των φοιτητών είναι η ύπαρξη δικαιοσύνης και ανταμοιβής, η επαρκής ενημέρωση και οργάνωση, η ψυχοσυναισθηματική εξάντληση, η αποτελεσματικότητα και αυτοπραγμάτωση από τις σπουδές, ο κυνισμός – έλλειψη ενδιαφέροντος για τους άλλους, η δυσκολία συνεργασίας με τους άλλους, το τμήμα φοίτησης, η ικανότητα αυτοελέγχου και η δυσκολία ενσυναίσθησης. vii. Κατά τη διαδικασία αποτίμησης των ερωτημάτων με τη θεωρία απόκρισης ερωτημάτων δομήθηκαν συνοπτικά ερωτηματολόγια που δεν υπολείπονται των περισσότερων πλεονεκτημάτων των εκτενών ερωτηματολογίων που μπορούν να εφαρμοστούν σε μεγάλη κλίμακα και σε σύντομο χρόνο με στόχο την ανίχνευση της φοιτητικής εξουθένωσης και της συναισθηματικής νοημοσύνης των φοιτητών. Προέκυψε ότι περισσότερες από τις μισές ερωτήσεις του συνοπτικού ερωτηματολογίου πρέπει να εστιάζουν στις σπουδές των φοιτητών και στη συνεργασία με τους συμφοιτητές και τους καθηγητές τους. Όπου εντοπιστούν ενδείξεις ανίχνευσης των φαινομένων τότε μπορεί να γίνει χρήση των εκτενών ερωτηματολογίων για τη διεξοδικότερη εξέταση των φαινομένων. Περαιτέρω έρευνα με βάση τη μεθοδολογία και τα ευρήματα της διατριβής θα μπορούσε να εστιάσει στη μελέτη και άλλων δεσμών αιτιών της φοιτητικής εξουθένωσης στη βάση επέκτασης των αιτιωδών παραγόντων συναισθηματικής νοημοσύνης, φοιτητικής δέσμευσης και στοιχείων της προσωπικότητας. Η δόμηση ενός γράφου αιτιωδών παραγόντων της φοιτητικής εξουθένωσης θα μπορούσε να υλοποιηθεί δια μέσου ενός μεγάλου δείγματος ώστε να εξασφαλιστεί η επάρκειά του για όλους τους συνδυασμούς των αλληλεξαρτήσεων που θα εμφανιστούν στο γράφο εξαρτήσεων.