The poltics of urban commons: participatory urbanism in Thessaloniki during the 2010 crisis

Abstract

This thesis engages with the discussion of the variegated politics of the urban commons as they emerge through processes of participatory urbanism. It starts from the premise that the urban commons is a, theoretically and politically, contested and ambivalent concept. It mobilizes theories on the urban commons and participatory urbanism to build a framework for the analysis of the politics of the urban commons through official and grassroots experiments of participatory urbanism in Thessaloniki in the years 2010-2018. To this end, the thesis first sketches a theoretical framework to analyze the variegated politics of the urban commons. It scrutinizes the nuances of official and grassroots participatory urbanism and proposes a threefold typology of the politics of the urban commons. It diversifies between: (i) the post-politicization of the urban commons through neoliberal participatory initiatives; (ii) the ordinary politics of the urban commons through DIY urban interventions; and (iii) the extraordinary politics of the urban commons through insurgent urban practices. Understanding the politics of the urban commons as variegated, the thesis insists, calls attention not only to the internal relations of communities, but also to their relations with other official or grassroots actors. In methodological terms, the thesis employs four, analytically distinct but conceptually intertwined, axes for the analysis of the discursive and material practices of participatory urbanism: (a) the resources shared, (b) the institutions of sharing, (c) the internal relations of the members of the community and (d) the external relations between the community and its outside. Three experiments of participatory urbanism in Thessaloniki are used as case studies: official initiatives of participation initiated by the Municipality, the Svolou Initiative and Orfanotrofio Housing Squat for Immigrants. Through a close reading, the thesis unravels the different modalities of the politics of the urban commons that emerge through each of them. First, it suggests that official participatory experiments lead to the post-politicization of the urban commons and the production of a simulacrum of “common space”. Second, it lays bare that grassroots experiments of participation that are different in terms of their practices, communities and relations with official actors, give birth to different politics and spaces of commoning. The ordinary politics of DIY urban interventions are related to alternative –to the hegemonic – processes of space production and empowered communities, but are prone to their co-optation by the dominant order. The extraordinary politics of insurgent spaces advance universalizing urban claims and create spaces of commoning outside and against the institutionalized urban taxonomy. Overall, this thesis insists that understanding both the politicized and the depoliticized approaches to the urban commons is crucial for defending the urban commons as an emancipatory process of socio-spatial transformation.

Η παρούσα διατριβή συζητάει την πολυεπίπεδη πολιτική διάσταση των αστικών κοινών όπως αυτή αναδύεται μέσα από διαδικασίες συμμετοχικής πολεοδομίας. Η αφετηρία της διατριβής είναι πως το αστικά κοινά αποτελούν μια θεωρητικά και πολιτικά αμφίσημη έννοια. Η διατριβή ενεργοποιεί τις θεωρίες γύρω από τα αστικά κοινά και την συμμετοχική πολεοδομία για να δομήσει ένα πλαίσιο για την ανάλυση της πολιτικής διάστασης των αστικών κοινών μέσα από επίσημους και ανεπίσημους πειραματισμούς συμμετοχικής πολεοδομίας στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 2010-2018. Για τον σκοπό αυτό, η διατριβή αρχικά διαμορφώνει το θεωρητικό πλαίσιο για την ανάλυση της πολυεπίπεδης πολιτικής διάστασης των αστικών κοινών. Διερευνά τις διαφοροποιήσεις των επίσημων και ανεπίσημων πρακτικών συμμετοχικής πολεοδομίας και προτείνει μία τριμερή τυπολογία για την κατανόηση της πολιτικής διάστασης των αστικών κοινών. Συγκεκριμένα, διαφοροποιεί ανάμεσα: (1) στην μετα-πολιτικοποίηση των αστικών κοινών μέσα από νεοφιλελεύθερες συμμετοχικές πρωτοβουλίες, (2) τις «συνηθισμένες» πολιτικές των αστικών κοινών μέσα από DIY αστικές πρακτικές, και (3) τις «ασυνήθιστες» πολιτικές των αστικών κοινών μέσα από «επαναστατικές» (insurgent) αστικές πρακτικές. Η διατριβή τονίζει πως για να κατανοήσουμε την πολιτική διάσταση των αστικών κοινών ως πολυεπίπεδη, χρειάζεται προσοχή όχι μόνο στις εσωτερικές σχέσεις των μελών μιας κοινότητας αλλά και στις σχέσεις της κοινότητας με άλλους επίσημους ή ανεπίσημους φορείς. Μεθοδολογικά, η διατριβή χρησιμοποιεί τέσσερεις, αναλυτικά διακριτούς αλλά εννοιολογικά αλληλένδετους, άξονες για την ανάλυση των διαλογικών και υλικών πρακτικών της συμμετοχικής πολεοδομίας: (α) τους πόρους που μοιράζονται, (β) τους θεσμούς και τις διαδικασίες μοιράσματος, (γ) τις εσωτερικές σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινότητας, και (δ) τις εξωτερικές σχέσεις της κοινότητας με άλλους επίσημους και ανεπίσημους φορείς. Τρεις πειραματισμοί συμμετοχικής πολεοδομίας στη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιούνται ως μελέτες περίπτωσης: επίσημες συμμετοχικές διαδικασίες του Δήμου Θεσσαλονίκης, η Πρωτοβουλία Σβώλου και η Κατάληψη Μεταναστριών/των Ορφανοτροφείο. Η διατριβή διερευνά τους διαφορετικούς τύπους των αστικών κοινών που αναδύονται από καθέναν από αυτούς τους πειραματισμούς. Πρώτον, αποδεικνύει πως επίσημοι συμμετοχικοί πειραματισμοί οδηγούν στην μετα-πολιτικοποίηση των αστικών κοινών και δημιουργούν ένα ομοίωμα «κοινού χώρου». Δεύτερον, δείχνει πως συμμετοχικοί πειραματισμοί που οργανώνονται «από-τα-κάτω» αλλά είναι διαφορετικοί ως προς τις πρακτικές, τις κοινότητες και τις σχέσεις που αναπτύσσουν με επίσημους φορείς, συνδέονται με διαφορετικές πολιτικές και χώρους των αστικών κοινών. Οι «συνηθισμένες» πολιτικών των DIY αστικών παρεμβάσεων συνδέονται με εναλλακτικές –ως προς το κυρίαρχο- διαδικασίες παραγωγής χώρου και ενδυναμωμένες κοινότητες αλλά κινδυνεύουν να ενσωματωθούν στις κυρίαρχες πολιτικές. Οι «ασυνήθιστες» πολιτικών των «επαναστατικών» (insurgent) χώρων προωθούν καθολικές αστικές διεκδικήσεις και δημιουργούν χώρους των κοινών έξω και ενάντια από τις θεσμοθετημένες αστικές πρακτικές. Στο σύνολό της, η διατριβή υποστηρίζει πως είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε και τις πολιτικοποιημένες και τις από-πολιτικοποιήμενες προσεγγίσεις των κοινών, ώστε να νοηματοδοτήσουμε τα αστικά κοινά ως μια χειραφετητική διαδικασία κοινωνικού και χωρικού μετασχηματισμού.