Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διατήρηση της ελληνόφωνης πολιτισμικής κληρονομιάς γεωγραφικά καθορισμένων μειονοτήτων: ελληνόφωνες κάτοικοι και ελληνόφωνα χωριά της κάτω Ιταλίας

Abstract

This dissertation explores the contribution of the European Union to the preservation of the cultural heritage of minority groups, with a particular focus on the Greek dialects of Southern Italy. Specifically, it examines the EU’s cultural and linguistic policy over time, through relevant treaties, institutional frameworks, and funding programs aimed at supporting endangered cultural identities. The study emphasizes the EU’s language policy and its support mechanisms for minority languages, with special attention to the Greek-speaking dialects of Apulia and Calabria (Griko and Grecanico). These dialects are currently at high risk of extinction, placing the broader Greek-speaking cultural heritage of the region under serious threat. The research also includes a focused inquiry into the field of translation studies, evaluating the extent and effectiveness of translation activity involving these dialects to date. The structure of the dissertation is organized into the following four chapters: 1.EU Cultural Policy – An analysis of treaties and funding programs. 2.EU Language Policy – Institutional texts and support frameworks. 3.The Case of the Greek Dialects of Southern Italy – Historical background, research efforts, and EU support. 4.Translation and Minority Languages – Challenges and potential for linguistic revitalization. The appendix contains timelines of EU cultural and linguistic policies, a glossary of terms used in the study, as well as maps, images, and documents relating to the Greek dialects of Apulia and Calabria. The research methodology includes a thorough review of the relevant literature, personal interviews with officials involved in the implementation of EU cultural and linguistic policies, fieldwork in the Greek-speaking villages of Southern Italy, and information exchange with researchers and members of non-governmental organizations. The main findings reveal that, despite the EU's general commitment to protecting linguistic diversity, its language policy has not been sufficiently effective in supporting the Greek dialects of Southern Italy. The study identifies the key reasons why these dialects are often excluded from European programs and offers proposals to address these issues. Special emphasis is also placed on the assessment of translation activity, which remains limited, while original writing in Griko or Grecanico is notably scarce—an issue that further hinders the linguistic and cultural reinforcement of these dialects.

Η παρούσα διατριβή διερευνά τη συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς μειονοτικών ομάδων, με επίκεντρο τις ελληνικές διαλέκτους της Κάτω Ιταλίας. Ειδικότερα, εξετάζεται η πολιτισμική και γλωσσική πολιτική της Ε.Ε. διαχρονικά, μέσα από τις σχετικές συνθήκες, θεσμικά κείμενα και χρηματοδοτικά προγράμματα που αποσκοπούν στη στήριξη των απειλούμενων πολιτισμικών ταυτοτήτων. Η μελέτη εστιάζει στη γλωσσική πολιτική της Ένωσης και τις δράσεις ενίσχυσης των μειονοτικών γλωσσών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις ελληνόφωνες διαλέκτους της Απουλίας και της Καλαβρίας (Griko και Grecanico). Οι συγκεκριμένες διάλεκτοι βρίσκονται υπό υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης, γεγονός που θέτει σε άμεση απειλή και την ευρύτερη ελληνόφωνη πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής. Η διατριβή περιλαμβάνει και ειδική έρευνα στον τομέα της μεταφρασεολογίας, με στόχο την αποτίμηση της μέχρι σήμερα μεταφραστικής δραστηριότητας στις εν λόγω διαλέκτους και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς της. Η δομή της διατριβής αναπτύσσεται στα εξής τέσσερα κεφάλαια: 1.Η πολιτιστική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ανάλυση συνθηκών και προγραμμάτων χρηματοδότησης. 2.Η γλωσσική πολιτική της Ε.Ε. – Θεσμικά κείμενα και υποστηρικτικοί μηχανισμοί. 3.Η περίπτωση των ελληνικών διαλέκτων της Κάτω Ιταλίας – Ιστορική διαδρομή, έρευνες και ευρωπαϊκή στήριξη. 4.Μετάφραση και μειονοτικές γλώσσες – Προκλήσεις και δυνατότητες ενίσχυσης μέσω της μετάφρασης. Στο παράρτημα παρατίθενται χρονοδιαγράμματα πολιτικών και προγραμμάτων, γλωσσάρι όρων, χάρτες, εικόνες και σχετικά έγγραφα που αφορούν τις ελληνικές διαλέκτους της Απουλίας και της Καλαβρίας. Η ερευνητική μεθοδολογία περιλαμβάνει βιβλιογραφική επισκόπηση, προσωπικές συνεντεύξεις με στελέχη που ασχολούνται με την πολιτιστική και γλωσσική πολιτική της Ε.Ε., επιτόπια έρευνα στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, καθώς και ανταλλαγή δεδομένων με ερευνητές και εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανώσεων. Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι η ευρωπαϊκή γλωσσική πολιτική, παρότι περιλαμβάνει γενικές κατευθύνσεις προστασίας της γλωσσικής ποικιλομορφίας, δεν αποδεικνύεται επαρκώς αποτελεσματική στην περίπτωση των ελληνόφωνων διαλέκτων της Κάτω Ιταλίας. Εντοπίζονται τα βασικά αίτια που οδηγούν στον αποκλεισμό τους από τα ευρωπαϊκά προγράμματα και διατυπώνονται προτάσεις για την αντιμετώπισή τους. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε επίσης στην αποτίμηση της μεταφραστικής δραστηριότητας, η οποία κρίθηκε περιορισμένη, ενώ διαπιστώθηκε ότι η απευθείας συγγραφή στη Griko ή στο Grecanico παραμένει εξαιρετικά υποτονική, γεγονός που δεν ευνοεί τη γλωσσική αναβίωση και την πολιτισμική τους ενδυνάμωση.