Κοινωνικές αναπαραστάσεις, πρακτικές και χρήσεις του σώματος

Abstract

Within the context of consumer society the human body becomes a bearer of symbolic value as well as a central element in the postmodern sense of personal and social identity. Consumer capitalism constructs and sells the image of a body-puzzle consisting of various parts each of which is in need of improvement, enhancement and maintenance. The body becomes a project and gets involved in a dynamic and ongoing process of becoming, as a vast array of practices and techniques of modification and reconstruction is developed to facilitate and promote its social functions and usages. The purpose of the present study is to examine the social representations, the practices and the usages of the body, to explore Body Image, and to investigate the relationship between Locus of Control, Body Image and body practices. The material for the social representations was obtained with the method of free associations. The corpus of the words was analyzed with the method of content analysis and the structural approach of social representations (Vergès, 1996). The tests used were the Body Esteem Scale (Franzoi και Shields, 1984) and the Levenson Tri-Dimensional Locus of Control Scale (1981).The sample of the research consisted of 332 individuals and the independent variables were age, sex and social class. In the present study sex was shown to be the most critical variable in regard of the social representations and practices of the body as it is related to a great degree with the way the individual experiences, perceives and uses his/her bodily existence. The associations produced were mainly concerned with parts of the body or separate organs, referring to a fragmented body. The social representations of the women were associated to the body as an object. An object required to be aesthetically beautiful to the gaze of others while the social representations of the men were related to the body as a subject which functions, moves, experiences and enjoys. Body Image was not proven to be statistically different between men and women with the level of bodily satisfaction not particularly high indicating that bodily dissatisfaction is a trait shared by both men and women of the sample. Despite this result the body practices were proven to be statistically different with the women demonstrating a greater compliance towards the ideal social standards of the body beautiful and an intense preoccupation with various techniques and grooming behaviors while men still resist. The results also showed that subjects with internal Locus of Control had statistically higher scores (more positive feelings towards their bodies) than subjects with external Locus of Control.

Στο πλαίσιο της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας το ανθρώπινο σώμα συνιστά φορέα συμβολικής αξίας και κεντρικό στοιχείο της μετανεωτερικής αίσθησης της ταυτότητας του ατόμου. Ο καταναλωτικός καπιταλισμός κατασκευάζει και πουλάει την εικόνα ενός σώματος-πάζλ που αποτελείται από διάφορα κομμάτια, κάθε ένα από τα οποία χρειάζεται περιποίηση, βελτίωση και συντήρηση. Το ανθρώπινο σώμα γίνεται ένα σχέδιο εργασίας κι εντάσσεται σε μια δυναμική διαδικασία γίγνεσθαι, καθώς ένα ολόκληρο πλέγμα από πρακτικές και τεχνικές τροποποίησης κι αναδιαμόρφωσης αναπτύσσεται για να διευκολύνει και να προωθήσει τις κοινωνικές του λειτουργίες και χρήσεις. Ο στόχος της παρούσας έρευνας είναι να εξετάσει τις κοινωνικές αναπαραστάσεις, τις πρακτικές και τις χρήσεις του σώματος, να προσεγγίσει την Εικόνα Σώματος καθώς και να διερευνήσει τη σχέση του Τόπου Ελέγχου τόσο με την Εικόνα Σώματος όσο και με τις σωματικές πρακτικές. Το υλικό για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις συγκεντρώθηκε με τη μέθοδο των ελεύθερων συνειρμών. Για την επεξεργασία του corpus των λέξεων-συνειρμών χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ανάλυσης περιεχομένου και η δομική μέθοδος προσέγγισης του Vergès (1996). Για την Εικόνα του Σώματος χρησιμοποιήθηκε η Κλίμακα Σωματικής Ικανοποίησης (Franzoi και Shields, 1984) και για τον Τόπο Ελέγχου η Τρισδιάστατη Κλίμακα του Τόπου Ελέγχου της Levenson (1981). Το δείγμα αποτέλεσαν 332 άτομα και ανεξάρτητες μεταβλητές υπήρξαν η ηλικία, το φύλο και η κοινωνική τάξη. Στην παρούσα εργασία το φύλο φάνηκε να είναι η σημαντικότερη ανεξάρτητη μεταβλητή σε σχέση με τις αναπαραστάσεις, και τις πρακτικές του σώματος, και συνδέεται κατά ένα μεγάλο βαθμό με τον τρόπο που το υποκείμενο βιώνει, αντιλαμβάνεται και μεταχειρίζεται την σωματική του υπόσταση. Οι συνειρμοί που παρήγαγαν τα άτομα του δείγματος αφορούσαν κατά κύριο λόγο σε μέρη του σώματος ή μεμονωμένα όργανα, σε ένα κατακερματισμένο σώμα. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των γυναικών για το σώμα, συνδέονται με θέματα που έχουν σχέση με το σώμα τους ως αντικείμενο, ένα αντικείμενο που οφείλει να είναι και να προσφέρεται όμορφο στο βλέμμα του άλλου, ενώ η θεματική των κοινωνικών αναπαραστάσεων των αντρών συνδέεται περισσότερο με το σώμα-υποκείμενο, που λειτουργεί, κινείται, βιώνει και απολαμβάνει. Η Εικόνα του σώματος, δεν παρουσίασε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, με το επίπεδο ικανοποίησης του δείγματος να μην είναι ιδιαίτερα υψηλό υποδηλώνοντας πως για την πλειονότητα των ατόμων η σχέση με το σώμα τους δεν είναι ικανοποιητική καταδεικνύοντας πως η σωματική δυσαρέσκεια είναι κοινό χαρακτηριστικό τόσο των γυναικών όσο και των αντρών. Παρόλα αυτά στατιστικά σημαντική διαφορά παρουσιάστηκε σε σωματικές πρακτικές μεταξύ των αντρών και των γυναικών, όπου διαφαίνεται πως ενώ οι γυναίκες παρουσιάζουν συμμόρφωση προς τα πρότυπα και τους τρόπους που τους υποδεικνύονται για την επίτευξή τους οι άντρες ακόμα αντιστέκονται. Τα ερευνητικά αποτελέσματα σχετικά με τη διασύνδεση της Εικόνας του Σώματος με τον Τόπο Ελέγχου έδειξαν πως τα άτομα με εσωτερικό τόπο ελέγχου παρουσιάζουν με στατιστικά σημαντική διαφορά μεγαλύτερη βαθμολογία (θετικότερα συναισθήματα) προς το σώμα τους από τα άτομα με εξωτερικό τόπο ελέγχου.