Η ευθύνη ανωτέρων στο πλαίσιο του καταστατικού του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου: προς αναζήτηση ενός δικαιοκρατικού μοντέλου της ευθύνης

Abstract

The aim of this thesis is the identification of the problems raised by superior responsibility as foreseen in the Statute of the International Criminal Court and the formulation of legislative and interpretative proposals which aspire to reconcile the policy objectives of this form of responsibility with the fundamental principles of criminal law. In this regard, the thesis examines the historic evolution of the responsibility, its relation with the other modes of liability foreseen in the Statute, its nature, as well as its compatibility with the principles of legality, individual criminal responsibility and culpability. Moreover, the thesis examines the transfer of superior responsibility into the Greek legal system, which, aiming to address some of the identified problems, followed a significantly different approach that does not fully correspond to the goals of international criminal law. It is considered that due to the direct transfer of superiors’ responsibilities foreseen in international humanitarian law to international criminal law, the current provision of the Statute creates, contrary to the requirements of a liberal criminal system, responsibility for international crimes even on the basis of omissions which do not have any objective and/or subjective link to them. The thesis therefore presents distinct omissions which, while covering the entire scope of responsible command that military and civilian superiors are expected to exercise, they respect the rights of the accused and set a solid basis for criminal prosecutions that correspond to the real conditions surrounding the commission of international crimes.

Σκοπός της διατριβής είναι η ανάδειξη των προβλημάτων της ευθύνης ανωτέρων, όπως αυτή προβλέπεται στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, και η διατύπωση προτάσεων σε νομοθετικό και ερμηνευτικό επίπεδο που φιλοδοξούν να συγκεράσουν τις δικαιοπολιτικές επιδιώξεις της ευθύνης με τις θεμελιώδεις αρχές του ποινικού δικαίου. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζονται η διαχρονική αντιμετώπιση της ευθύνης ανωτέρων στο διεθνές ποινικό δίκαιο, η σχέση της με τις υπόλοιπες μορφές ποινικής ευθύνης του Καταστατικού, η ταυτότητά της, καθώς και η συμβατότητά της με τις αρχές της νομιμότητας, της ατομικής ποινικής ευθύνης και της προσωπικής ενοχής. Επίσης, εξετάζεται η μεταφορά της ευθύνης στην ελληνική έννομη τάξη, η οποία επέλεξε να διαφοροποιηθεί σημαντικά από τη διάταξη του Καταστατικού, προκειμένου να αντιμετωπίσει κάποια από τα προβλήματα της ευθύνης, καταλήγοντας, ωστόσο, να μην ανταποκρίνεται πλήρως στις επιδιώξεις του διεθνούς ποινικού δικαίου. Διαπιστώνεται ότι εξαιτίας της απευθείας μεταφοράς των υποχρεώσεων των ανωτέρων από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο στο διεθνές ποινικό δίκαιο, η παρούσα διάταξη του Καταστατικού δημιουργεί, αντίθετα στις επιταγές ενός φιλελεύθερου ποινικού συστήματος, ευθύνη για διεθνή εγκλήματα ακόμα και για παραλείψεις που δεν συνδέονται αντικειμενικά ή/και υποκειμενικά με αυτά. Για το λόγο αυτό, η διατριβή παρουσιάζει διακριτές παραλείψεις οι οποίες καλύπτουν όλο το φάσμα της υπεύθυνης διοίκησης που υποχρεούνται να ασκούν στρατιωτικοί και πολιτικοί ανώτεροι με σεβασμό για τα δικαιώματα του κατηγορουμένου και θέτοντας μια στέρεη βάση για ποινικές διώξεις ανταποκρινόμενες στις πραγματικές συνθήκες τέλεσης διεθνών εγκλημάτων.