Λογοτεχνικό πεδίο, πολιτισμικές τεχνολογίες και δημόσια σφαίρα στη μακρά δεκαετία του ‘60

Abstract

This doctoral thesis studies the Modern Greek literary field in relation with the public sphere and culture during the long Sixties. The thesis employs an interdisciplinary model for Literary History alongside with Cultural History and Media History, by approaching literature as a historically and materially-defined cultural practice. For such a theoretical approach, the ‘Long Sixties’ concept is adopted as it allows us to better understand an emblematic moment in modern society and culture: the Sixties is a period marked by seismic changes in media ecologies and communications technologies, social norms and cultural practices. This research project focuses on a set of transformations towards the production, function, communication and reception of literature in the Greek public sphere of the Long Sixties. The concept of “cultural technologies” is also introduced in order to describe the dynamic interplay among the abovementioned transformations and a network of social, economic, material, technological and media developments on the cultural field and everyday life. In the following chapters, distinct transformation categories are analysed, such as the emerging visual culture, the sound reproduction and storage technologies, the cultural memory practices towards the literary past and the emergence of public intervention of literary intellectuals. Furthermore, it is explored how the abovementioned transformations radicalise the literary culture. More specifically, I study how the new consumption-oriented visual culture reshape the reading practices, the publishing field at large and the literary field in respect of its practices, products and messages. Furthermore, I am exploring the relation of the literary field with the newly-introduced sound technologies, the radio, the sound reproduction and storage technologies, such as the recorders, the extended play records, as well as trends of the music industry, such as the concept albums. I am interested to reveal the changes that sound technologies bring to the engagement with the literary, the newly-introduced sensorial skills and the restructuring of roles in the literary field. The cultural memory practices towards the literary past, as introduced this period through the annual literary celebrations and the editorial endeavours towards several literary archives, are also studied based on their public evolution and impact, their creative use of material and technological developments, and the creation of a national public-facing cultural policy towards literature. Finally, I approach, with a historical twist, the innovative modalities of the participation and intervention of the literary x intellectuals in the public sphere, by exploring the models of the collective intellectual and of the public intellectual, as performed by George Seferis. Through a vast number of heterogeneous primary assets as well as secondary bibliography, I attempt to enhance the concept of “renewal” or “change” in the literary activity during the Long Sixties beyond the traditional literary scholarship framework, by pointing out the complex transformations in the cultural field, as they are capable also to shape the long way to the democratization and popularisation of the literary experience. This doctoral thesis contributes, thus, further to the theoretical engagement towards the historicity of the literary phenomenon, by suggesting the material and technological aspects of literary communication as key factors in Literary History. By trying to historicize the changing materialities of the literary culture and shedding light to often unexplored aspects of the historicity of literature, beyond the traditional categories of aesthetics, topic, style and genealogy, this thesis succeeds to methodologically enrich the Modern Greek Literary History by proposing a new model for the interdisciplinary approach of historical processes, such as evolution, variety, innovation and rupture, in the literary field.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή μελετά το ελληνικό λογοτεχνικό πεδίο σε συνάρτηση με τη δημόσια σφαίρα και την κουλτούρα κατά τη μακρά δεκαετία του 1960. Η διατριβή επεξεργάζεται ένα διεπιστημονικό μοντέλο Λογοτεχνικής Ιστορίας σε συνάρτηση με την Πολιτισμική Ιστορία και την Ιστορία των Μέσων, θέτοντας ως μεθοδολογική προϋπόθεση τη σύλληψη της λογοτεχνίας ως μιας ιστορικά και υλικά προσδιορισμένης πολιτισμικής πρακτικής. Σε ένα τέτοιο θεωρητικό πλαίσιο, το σχήμα της «μακράς δεκαετίας του ’60» υιοθετείται στην παρούσα εργασία και για την ιστορική προσέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου, καθώς επιτρέπει να διακρίνουμε μια σύνθετη κομβική συνθήκη στη σύγχρονη κοινωνία και κουλτούρα, όπου σημειώνονται καθοριστικές μεταλλαγές στα μέσα και στις τεχνολογίες επικοινωνίας, στις κοινωνικές νόρμες της μαζικής κατανάλωσης καθώς και στις πολιτισμικές πρακτικές. Στη διατριβή μελετάται μια σειρά μετασχηματισμών γύρω από τους όρους παραγωγής, λειτουργίας, επικοινωνίας και πρόσληψης της λογοτεχνίας στην ελληνική δημόσια σφαίρα της μακράς δεκαετίας του ’60. Η έρευνα προτείνει την έννοια των «πολιτισμικών τεχνολογιών», περιγράφοντας, έτσι, τη δυναμική αλληλεπίδραση των μετασχηματισμών αυτών με ένα πλέγμα κοινωνικών, οικονομικών, υλικών και τεχνολογικών εξελίξεων που συντελούνται στο ευρύτερο πεδίο της κουλτούρας και της καθημερινής ζωής. Στα επιμέρους κεφάλαια της διατριβής εντοπίζονται και συστηματικά αναλύονται επιμέρους κατηγορίες μετασχηματισμών, όπως η αναδυόμενη οπτική κουλτούρα, οι τεχνολογίες μηχανικής αναπαραγωγής και αποθήκευσης ήχου, οι μνημονικές πρακτικές γύρω από το λογοτεχνικό παρελθόν και η ανάδυση μοντέλων δημόσιας συμμετοχής και παρέμβασης διανοουμένων από το λογοτεχνικό πεδίο, και πώς όλα τα παραπάνω από κοινού αναδιοργανώνουν την λογοτεχνική κουλτούρα. Πιο ειδικά, μελετώ πώς οι νέες καταναλωτικά προσδιορισμένες διαστάσεις της οπτικής πειθαρχίας αναδιοργανώνουν την κουλτούρα της ανάγνωσης, τον ευρύτερο εκδοτικό χώρο καθώς και το λογοτεχνικό πεδίο σε επίπεδο πρακτικών, προϊόντων και νοημάτων. Στη συνέχεια, με ενδιαφέρει η σχέση του λογοτεχνικού πεδίου με τις νεότευκτες τεχνολογίες ήχου, το ραδιόφωνο, τις συσκευές μηχανικής αναπαραγωγής και αποθήκευσης, όπως τα μαγνητόφωνα, τους δίσκους μακράς διάρκειας, αλλά και νέες τάσεις της μουσικής βιομηχανίας όπως η μελοποιημένη ποίηση και οι κύκλοι τραγουδιών, και κυρίως οι μεταλλαγές που viii επιφέρουν στο πεδίο της πρόσληψης, των αντιληπτικών δεξιοτήτων και των ρόλων στο λογοτεχνικό πεδίο. Οι μνημονικές πρακτικές γύρω από το λογοτεχνικό παρελθόν που εγκαινιάζονται την περίοδο αυτή, με ενδεικτικά παραδείγματα τα επετειακά έτη προς τιμήν λογοτεχνών και τις εκδοτικές στρατηγικές γύρω από τα λογοτεχνικά αρχεία, μελετώνται επίσης μέσα από το ανάπτυγμά τους στον δημόσιο χώρο, την αξιοποίηση σύγχρονων υλικών και τεχνολογικών συντελεστών και τη δημιουργία μιας εξωστρεφούς εθνικής πολιτικής γύρω από τη λογοτεχνία. Τέλος, προσεγγίζω ιστορικά τις νέες τροπικότητες συμμετοχής και παρέμβασης της λογοτεχνικής διανόησης στη δημόσια σφαίρα, επικεντρώνοντας στον τύπο του συλλογικού διανοουμένου και του δημόσιου διανοουμένου, με το παράδειγμα του Γιώργου Σεφέρη. Μέσα από έναν εκτεταμένο και ετερογενή όγκο πρωτογενών τεκμηρίων και δευτερογενούς βιβλιογραφίας, επιχειρώ να εμπλουτίσω την αμιγώς γραμματολογική προσέγγιση περί «ανανέωσης» και «αλλαγής» της λογοτεχνικής δραστηριότητας στη μακρά δεκαετία του ’60, εντοπίζοντας σύνθετες μεταλλαγές στο πεδίο της κουλτούρας που, εκτός των άλλων, διαμορφώνουν και την μακρά πορεία προς τον εκδημοκρατισμό της λογοτεχνικής εμπειρίας. Η διατριβή συνεισφέρει στον θεωρητικό στοχασμό γύρω από την ιστορικότητα λογοτεχνικού φαινομένου στις Νεοελληνικές Σπουδές, αναδεικνύοντας τις εκάστοτε υλικές και τεχνολογικές διαστάσεις της λογοτεχνικής επικοινωνίας ως βασικούς συντελεστές της Λογοτεχνικής Ιστορίας. Ιστορικοποιώντας τις διαρκείς μεταλλαγές στις υλικές διαστάσεις της λογοτεχνικής κουλτούρας και διακρίνοντας και άλλες, συχνά αμελητέες, όψεις της ιστορικότητας της λογοτεχνίας, πέρα από τις παραδοσιακές ταξινομικές κατηγορίες της αισθητικής, θεματολογίας, τεχνοτροπίας και γενεαλογήσεων, η παρούσα διατριβή εμπλουτίζει μεθοδολογικά την Νεοελληνική Λογοτεχνική Ιστορία, προτείνοντας ένα νέο μοντέλο γύρω από τη διεπιστημονική θεώρηση ιστορικών διαδικασιών, όπως η εξέλιξη, η ποικιλία, η καινοτομία και η ρήξη στο λογοτεχνικό πεδίο.