Ιερά Μητρόπολις Ηλείας: ιστορική εξέλιξη – σημερινή κατάσταση

Abstract

This study presents the historical course of the local Church of Elis (Ilia), as it is delineated by the district of the current Metropolis of Elis, since the emergence of Christianity to the present. It is based on material that is offered by archaeological and historical data, existing primary and secondary bibliographical sources and, mainly, for the modern period, archival material. Christianity penetrated this area quite early, probably as early as the Αpostolic years. During the Byzantine period the Dioceses of Elis (4th-8th cent.), of Olena (9th cent.-1821) and of Morea (11th-12th cent.) were in operation. The timeless existence of the local Church of Elis was not interrupted, neither during the so called "Dark Centuries" (7th-9th cent.) as a result of the Slavic raids, nor during foreign occupation (Frankish, Venetian and Ottoman rule). During the Greek Revolution of 1821 the Church of Elis contributed greatly to the cause, not only materially and morally, but also with the sacrifice of its clergy of all ranks, with the bishop of Olena, Philaret, being the first (1821). It followed suit with all subsequent battles for the independence of the Greek Nation (Macedonian, Balkan wars, Asia Minor catastrophe, the battle of 1940, National Resistance). In 1833 in the independent Greek state, the Diocese of Elis (Eleia) was established. It merged with the Diocese of Patras in 1834 and as a result they formed the Archdiocese of Patras and Elis (1852). In 1899/1901 the new independent Diocese of Elis (Eleia) was established, which was renamed to Metropolis in 1922. For all the afore-mentioned periods, data for every bishop has been cited and an attempt was made to create a cataloguing of a list of bishops. Since 1901 the district has been under the pastoral guidance of important ecclesiastical personalities such as the bishops Damaskinos Spiliotopoulos (1901-1917), Antonios Politis (1922-1945), Germanos Goumas (1945-1968), Athanasios Vasilopoulos (1968-1981) and Germanos Paraskevopoulos (1981- ). For the delineation of their life and work, unpublished archival material was used. Since special reference is made to local hagiography (Venerables Symeon and Theodore of Thessaloniki, Neomartyrs Christos and Panagos in Gastouni, Venerable Ioakim the New of Notena) and in order to obtain a more thorough picture of the history and the diachronic presence of the local Church of Elis, in the last chapter the current situation of the Metropolis of Elis will be discussed, which throughout the course of the 20th century to the present continues to actively contribute to the contemporary ecclesiastical order within the Greek Church. Apart from the pastoral care and cultural contribution to local events in the form of publications, exhibitions, theological meetings, conferences etc. the Metropolis of Elis can be proud of a rich and exemplar community service with a plethora of ecclesiastical institutions of all kinds, facts, which create a multitude of substantiated expectations of its dynamic and historical continuity.

Στη Διατριβή αυτή παρουσιάζεται η ιστορική πορεία της τοπικής Εκκλησίας της Ηλείας, όπως αυτή οριοθετείται από την περιφέρεια της σημερινής Μητροπόλεως Ηλείας, από τις απαρχές του Χριστιανισμού μέχρι σήμερα, με βάση το υλικό που προσφέρουν τα αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα, η υπάρχουσα πρωτογενής και δευτερογενής βιβλιογραφία και, για τη νεώτερη κυρίως περίοδο, το αρχειακό υλικό. Ο Χριστιανισμός εισέδυσε ενωρίς στην περιοχή, πιθανότατα ήδη από τους Αποστολικούς χρόνους. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο επί ηλειακού εδάφους λειτούργησαν οι Επισκοπές Ήλιδος (4ος-8ος αι.), Ωλένης (9ος αι.-1821) και Μορέου (11ος-12ος αι.). Ως έδρες της Επισκοπής Ωλένης κατέστησαν διαδοχικά η Ώλενα, η Γαστούνη και από το 1790 ο Πύργος. Η διαχρονική παρουσία της τοπικής Εκκλησίας της Ηλείας δεν διακόπηκε ούτε κατά την περίοδο των λεγομένων «Σκοτεινών χρόνων» (7ος-9ος αι.), λόγω των σλαβικών επιδρομών, ούτε στίς περιόδους ξενοκρατίας (Φραγκοκρατία [1205-1432], Βενετοκρατία [1687-1715], Οθωμανοκρατία [1460-1687, 1715-1821]). Στην Επανάσταση του 1821 η Εκκλησία της Ηλείας συνέβαλε σημαντικά στον Αγώνα, τόσον υλικά όσον και ηθικά, καθώς και με τη θυσία κληρικών της όλων των βαθμίδων, με πρώτο τον Μητροπολίτη Ωλένης Φιλάρετο (1821). Το ίδιο έπραξε στους μετέπειτα εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του Γένους (Μακεδονικό, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασία, Πόλεμος του 1940, Κατοχή, Εθνική Αντίσταση). Το 1833 στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος ιδρύθηκε η Επισκοπή Ηλείας, η οποία το 1834 συγχωνεύθηκε με την Επισκοπή Πατρών, για να αποτελέσουν μαζί το 1852 την Αρχιεπισκοπή Πατρών και Ηλείας. Το 1899/1901 στην Αυτοκέφαλο Εκκλησία της Ελλάδος ιδρύθηκε η ανεξάρτητη πλέον Επισκοπή Ηλείας, μετονομασθείσα το 1922 σε Μητρόπολη. Για όλες τις προαναφερθείσες περιόδους παρετέθησαν στοιχεία για τους εκάστοτε επισκόπους και επιχειρήθηκε η σύνταξη μιας μορφής επισκοπικών καταλόγων. Από το 1901 την περιοχή ποίμαναν σημαντικές εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες, ήτοι οι αρχιερείς Δαμασκηνός Σπηλιωτόπουλος (1901-1917), Αντώνιος Πολίτης (1922-1945), Γερμανός Α΄ Γκούμας (1945-1968), Αθανάσιος Βασιλόπουλος (1968-1981) και Γερμανός Β΄ Παρασκευόπουλος (1981-). Για τη σκιαγράφηση της ζωής και του έργου τους κατ’ εξοχήν χρησιμοποιήθηκε ανέκδοτο αρχειακό υλικό. Αφού γίνεται ειδική αναφορά και στην τοπική Αγιολογία (Όσιοι Συμεών και Θεόδωρος οι εκ Θεσσαλονίκης [9ος αι.], Νεομάρτυρες Χρίστος και Πανάγος οι εν Γαστούνη [+1716], Όσιος Ιωακείμ ο Νέος των Νοτενών [17ος-18ος αι.]), για τη διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας της ιστορίας και της διαχρονικής παρουσίας της τοπικής Εκκλησίας της Ηλείας, στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τη σημερινή κατάσταση της Μητροπόλεως Ηλείας, η οποία καθ΄ όλον τον 20ο αι. μέχρι τις ημέρες μας συνεχίζει να έχει μια ζωηρή παρουσία στο σύγχρονο εκκλησιαστικό γίγνεσθαι της Εκκλησίας της Ελλάδος. Εκτός από το καθαρά ποιμαντικό έργο, αλλά και την πολιτιστική προσφορά της στα δρώμενα του τόπου με εκδόσεις, εκθέσεις, τη διοργάνωση ημερίδων, συνεδρίων κ.λπ., ιδιαίτερα έχει να «καυχηθεί εν Κυρίω» για ένα πλούσιο και πρότυπο κοινωνικό έργο, με πληθώρα εκκλησιαστικών ιδρυμάτων κάθε μορφής, γεγονός που δίνει πολλές και βάσιμες ελπίδες για τη δυναμική ιστορική συνέχειά της.