Ανάμεσα στην τραγωδία και τη ρητορική: το παπυρικό αυτόγραφο P. Koln VI 245 με θέμα την πτωχείαν του Οδυσσέα στην Τροία

Abstract

Between tragedy and rhetoric: The autograph P.Köln VI 245, a papyrus on Odysseus’ ptocheia at Troy”.Through the present dissertation I attempt to offer a new hermeneutical reading of the autograph P.Köln VI 245, a partly saved literary papyrus probably coming from the wider region of Thebais, in Upper Egypt, and dated to the 3rd century AD. The writer of the text deals with a traditional mythological theme, Odysseus’ ptocheia, the hero’s disguise as a beggar, as part of his mission to steal the Palladion, the statue of Athena, from the sanctuary of the goddess at Troy. Intratextual elements allow us to suppose with enough certainty that the text, a poem written in iambic trimeters, belongs to the tragic genre.The papyrologist Maryline G. Parca was the first who studied the text and to whom we owe the editio princeps and a subsequent commentary in the form of a monograph as well. While she focuses on the editing of the fragment, her approach lacks in detailed exploring of the cultural, literary, and social environment from which the text has emerged. My aim is to show and underline the value of the autograph as conclusive evidence of the continuous presence of drama, whether as a literary genre intended for reading and recitation or as a theatrical act, during the imperial period in Egypt. In this perspective, my study contributes to the research of the importance of theatre not only as a means of entertainment but also as a factor of cultural and social convergence between several cultures and nations. My approach is text-centred and essentially based on literary and other sources. A sufficient amount of parallel texts are exploited in order to examine the intertextual relationship of the fragmentary papyrus P.Köln VI 245 with the literary production in a range between the archaic period to the first post-Christian centuries (or even later). Papyrological sources and inscriptional evidence along with the grammatological elements are examined, in order to determine the literary identity and the usage of the adespotum. Reliable electronic sources and databases, papyrological collections and epigraphical editions, as well as relevant monographs, proved to be really helpful. The thesis consists of eight parts including an introduction, five main chapters, general conclusions and bibliography. The introduction has a programmatic character focusing on the special scientific interest of P.Köln VI 245 as an autograph contributing to the discussion of the presence of the tragic poetry during the imperial period, which is the starting-point of the whole approach. In the main chapters of the study, issues such as the literary, artistic, cultural and social elements reflected in the lines of the papyrus are now clearly determined and thoroughly examined. Such issues are the literary backround that favoured the writing of texts similar to the partly saved adespotum which is the subject of my research, the evolution of tragic poetry during the imperial times, the development and influence of the Second Sophistic, the Greek paideia in Egypt, in relation to the literary “School of Thebais” (3rd century AD), the main representatives and descendants of the latter, along with their literary production and literary ancestors. An enriched palaeografical description of the text is given followed by examining matters of dating and codicological characteristics of the papyrus compared to numerous extant papyri of the period. The translation of the text is followed by a detailed presentation of the mythological tradition of the theft of the Palladion and Odysseus’ ptocheia. Special emphasis is given in the information derived from epic and dramatic intertexts in order to determine the relation or the originality of the version offered by the fragmentary papyrus to them. Another important aspect of my examination is tracing the identity of the text as far as the literary genre to which it belongs is concerned. By examining its relation to three main areas, tragedy, mime, and rhetorical exercise (ethopoiia), in terms of form and content, its compatibility to each of them is thoroughly discussed. Next chapter offers a detailed reference to the special motifs which are found in P.Köln VI 245, such as the divine epiphany, the hymn to Athena and its structure, the syncretistic elements with which Athena is depicted as a result of her assimilation to the Egyptian religion. The final chapter deals with the performative environment of the imperial period, and the circumstances under which the text was developed, through the examination of literary, papyrological and archaeological evidence.

Στην παρούσα διατριβή επιχειρώ να προσφέρω μια νέα ερμηνευτική ανάγνωση του αυτόγραφου P.Köln VI 245, ενός αποσπασματικά σωζόμενου λογοτεχνικού παπύρου, που πιθανότατα προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή της Θηβαΐδας, στην Άνω Αίγυπτο, και χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ. Ο συγγραφέας του κειμένου πραγματεύεται ένα παραδοσιακό μυθολογικό θέμα, την πτωχείαν του Οδυσσέα, την μεταμφίεση του ήρωα σε ζητιάνο ως μέρος της αποστολής του να υφαρπάξει το Παλλάδιον, το άγαλμα της Αθηνάς, από τον ναό της θεάς στην Τροία. Ενδοκειμενικά στοιχεία μας επιτρέπουν με αρκετή βεβαιότητα να υποθέσουμε ότι το κείμενο, ένα ποίημα γραμμένο σε ιαμβικό τρίμετρο, ανήκει στο τραγικό είδος. Η παπυρολόγος Maryline G. Parca ήταν η πρώτη η οποία μελέτησε το κείμενο και στην οποία οφείλουμε την editio princeps και τον συνακόλουθο ερμηνευτικό υπομνηματισμό με τη μορφή μονογραφίας. Ενώ εστιάζει στην έκδοση του αποσπάσματος, η προσέγγισή της υστερεί ως προς την ενδελεχή διερεύνηση του πολιτισμικού, λογοτεχνικού και κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα από το οποίο αυτό αναδύθηκε. Σκοπός μου είναι να αναδείξω και να υπογραμμίσω την αξία του αυτογράφου ως αδιαμφισβήτητης μαρτυρίας για την αδιάλειπτη παρουσία του δράματος, είτε ως λογοτεχνικού είδους προοριζόμενου για ανάγνωση και απαγγελία είτε ως θεατρικής πράξης, κατά την αυτοκρατορική εποχή στην Αίγυπτο. Με αυτήν την προοπτική, η μελέτη μου συμβάλλει στην έρευνα σχετικά με τη σπουδαιότητα του θεάτρου όχι μόνο ως μέσου ψυχαγωγίας αλλά και ως παράγοντα πολιτισμικής και κοινωνικής σύγκλισης ανάμεσα σε διάφορους πολιτισμούς και έθνη.Η προσέγγισή μου είναι κειμενοκεντρική και κατ’ ουσίαν βασίζεται στη μελέτη γραμματειακών και άλλων πηγών. Επαρκής αριθμός παράλληλων κειμένων αξιοποιείται ώστε να διερευνηθεί η διακειμενική συσχέτιση του αποσπασματικά σωζόμενου P.Köln VI 245 με τη λογοτεχνική παραγωγή σε μια χρονική κλίμακα μεταξύ της αρχαϊκής εποχής και των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων (ή και αργότερα). Παπυρικές πηγές και επιγραφικές μαρτυρίες διερευνώνται μαζί με τα γραμματειακά στοιχεία με σκοπό τον προσδιορισμό της ειδολογικής ταυτότητας και του χρηστικού χαρακτήρα του παπυρικού αδέσποτου κειμένου. Αξιόπιστες ηλεκτρονικές πηγές, βάσεις δεδομένων, παπυρικές συλλογές, επιγραφικές εκδόσεις καθώς και σχετικές μονογραφίες αποδείχθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες. Η εργασία απαρτίζεται από οκτώ μέρη και περιλαμβάνει εισαγωγή, κύριο μέρος (κεφ. 2-6), γενικά συμπεράσματα και βιβλιογραφία. Η εισαγωγή έχει προγραμματικό χαρακτήρα εστιάζοντας στο ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον του P.Köln VI 245 ως αυτογράφου, το οποίο συμβάλλει στη συζήτηση σχετικά με την παρουσία της τραγικής ποίησης κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, που είναι η αφετηρία της όλης προσέγγισης. Στο κύριο μέρος της μελέτης, ζητήματα όπως τα λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά, πολιτισμικά και κοινωνικά στοιχεία τα οποία αντικατοπτρίζονται στους στίχους του κειμένου προσδιορίζονται τώρα με σαφήνεια και διερευνώνται διεξοδικά. Τέτοια θέματα είναι το λογοτεχνικό υπόβαθρο που ευνόησε τη συγγραφή παρόμοιων κειμένων με το αποσπασματικά σωζόμενο αδέσποτο που αποτελεί το θέμα της μελέτης μου, η εξέλιξη της τραγικής ποίησης κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, η ανάπτυξη και επίδραση της Δεύτερης Σοφιστικής, η ελληνική παιδεία στην Αίγυπτο σε σχέση με τη λογοτεχνική «σχολή της Θηβαΐδας» (3ος αι. μ.Χ.), τους κύριους εκπροσώπους και επιγόνους της, μαζί με τη λογοτεχνική παραγωγή και τους λογοτεχνικούς προγόνους της. Εν συνεχεία προσφέρεται μια εμπλουτισμένη παλαιογραφική περιγραφή του κειμένου η οποία συνοδεύεται από εξέταση ζητημάτων σχετικά με τη χρονολόγηση και τα κωδικολογικά χαρακτηριστικά του παπύρου συγκρινόμενα με πλήθος παπύρων της περιόδου. Η μετάφραση του κειμένου ακολουθείται από λεπτομερή παρουσίαση της μυθολογικής παράδοσης της κλοπής του Παλλαδίου και της πτωχείας του Οδυσσέα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις πληροφορίες που αντλούνται από τα επικά και τραγικά διακείμενα, ώστε να προσδιορισθεί η σχέση ή η πρωτοτυπία της εκδοχής που προσφέρει το παπυρικό απόσπασμα προς αυτά. Με τη διερεύνηση της σχέσης του P.Köln VI 245 με τρία κύρια λογοτεχνικά πεδία, την τραγωδία, τον μίμο και τη ρητορική άσκηση (ηθοποιία), σε επίπεδο μορφής και περιεχομένου, εξετάζεται ενδελεχώς η συμβατότητά του με καθένα από αυτά. Το επόμενο κεφάλαιο προσφέρει λεπτομερή αναφορά στα ιδιαίτερα μοτίβα που υπάρχουν στον P.Köln VI 245, όπως η θεϊκή επιφάνεια, το δομικό σχήμα της υμνητικής προσευχής προς τη θεά Αθηνά, τα συγκρητιστικά στοιχεία με τα οποία αυτή απεικονίζεται ως αποτέλεσμα της αφομοίωσής της από την αιγυπτιακή θρησκεία. Το τελευταίο κεφάλαιο πραγματεύεται το παραστασιακό περιβάλλον της αυτοκρατορικής περιόδου και τις συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύχθηκε το κείμενο μέσα από την εξέταση παπυρικών και αρχαιολογικών ευρημάτων.