Αρχαϊκές ηθικές αξίες και πολιτική συμπεριφορά στην αττική ρητορεία: Ισοκράτης

Abstract

The Τhesis has as its starting point the idea expressed by scholars who study values, namely that from Homeronwards the basic problem of Greek ethical thinking was "the need to discover the means of relating δίκαιος toαγαθός and to make justice an essential element of the most attractive group of values". The Thesis exploresIsocrates’ contribution to that debate by his use of the concepts of phronesis and justice. Those two values formIsocrates’ ethical basis for his political and educational system and figure prominently among the cardinalvirtues. However, the terms have not been studied and considered systematically, especially from a diachronicperspective which examines Isocrates’ indebtedness to traditional values expressed in epic and lyric poetry andwisdom literature. Additionally, both the Cyprian discourses have not been examined from this perspective.Finally, while Usher has offered a recent commentary on To Nicocles, there is no recent commentary on thediscourse Nicocles or The Cyprians.After the Preface and Introduction, the Thesis consists of five chapters structured in two parts, the first underthe title Phronesis and the second under the title Justice. The introduction provides the general framework,summary of previous research, the method of interpretation and the manner of treatment adopted. In the firstchapter the study examines the relationship of the theoretical basis of Isocrates’ teaching (λόγων παιδεία) to theterms φιλοσοφία and phronesis, and identifies similarities and differences between Isocrates and the Sophistsand Plato. The second chapter develops aspects of Isocratic phronesis in relation to the archaic origins of theterm. The third chapter is a running commentary on To Nicocles. The fourth chapter deals with the concept ofjustice and ordinary beliefs. Chapter five addresses the concept in relation to the discourse Nicocles or TheCyprians.The examination of the term phronesis in Isocrates’ work indicates that his method in linking justice to theterm ἀρετή involves the identification of phronesis with ἀρετή. Since the adjective φρόνιμος connotes political skill as well, it is used to replace ἀγαθός and to commend the same things that the ἀγαθός used to do, but thetrick is that this term can more easily connote ethical standards, though it is a non-moral term.The aspects of justice keep their traditional characteristics. Nicocles’ justice depends on the idea of givingsomeone his due, helping friends and harming enemies, and the possession of justice in order to gain more. Wecannot interpret the meaning of justice according to its contemporary modern connotations, but as a conceptwhich adapts rhetorically the ideology of cooperative values needed in the city, but reserves the standards ofφρόνησις as a calculation for better results.

Ο προβληματισμός της διατριβής αφορμάται από τη διαπίστωση των μελετητών ότι από τον Όμηρο και εξήςτο κύριο πρόβλημα των αρχαίων ελληνικών αξιών ήταν η ανάγκη να συσχετιστεί ο δίκαιος με τον ἀγαθὸν καιτην ἀρετὴ ώστε να γίνει η δικαιοσύνη είτε το όλο είτε μέρος της ἀρετῆς. Η διατριβή εξετάζει την συμβολή τουΙσοκράτη σε αυτό το ζήτημα διαχρονικά αλλά και συγχρονικά. Συμβάλλει στην ισοκρατική έρευνα για τουςακόλουθους λόγους. Πρώτα γιατί αποτελεί έναν υπομνηματισμό των λόγων του Ισοκράτη υπό την οπτική τωναρχαϊκών ηθικών αξιών, και, καθώς ερμηνεύει ακριβέστερα τους όρους ηθικών αξιών και πολιτικήςσυμπεριφοράς, ερμηνεύει ακριβέστερα τους λόγους του Ισοκράτη, τουλάχιστον τα χωρία με τα οποίακαταπιάνεται. Δεύτερον, επειδή δεν υπάρχει αναλυτική μελέτη η οποία να εξετάζει τις έννοιες φρόνησις καιδικαιοσύνη στο ισοκρατικό έργο, ιδιαίτερα μάλιστα υπό την οπτική της επιβίωσης αρχαϊκών ηθικών αξιών στιςσυνδηλώσεις τους και έπειτα, διότι ερμηνεύει δύο λόγους οι οποίοι δεν έχουν εξεταστεί υπό αυτήν την οπτική.Τέλος, η διατριβή προσφέρει υπομνηματισμό του λόγου Νικοκλῆς ἢ Κύπριοι για τον οποίο δεν υφίσταταιερμηνευτικό υπόμνημα.Μετά τον Πρόλογο και την Εισαγωγή η διδακτορική διατριβή αποτελείται από πέντε κεφάλαια δομημένα σεδύο μέρη, το πρώτο υπό τον συνεκτικό τίτλο φρόνησις και το δεύτερο υπό τον τίτλο δικαιοσύνη. Στην Εισαγωγήπεριλαμβάνεται η επισκόπηση της προηγούμενης έρευνας, ο στόχος της διατριβής, η δόμησή της και η μέθοδοςερμηνείας. Στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής αναπτύσσεται η θεωρητική βάση της διδασκαλίας του Ισοκράτη,διευκρινίζονται οι όροι φιλοσοφία και φρόνησις, επισημαίνονται ομοιότητες και διαφορές μεταξύ του Ισοκράτητων σοφιστών και τον Πλάτωνα. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο Ισοκράτης ορίζει τον εαυτό του ως διάδοχο τωνποιητών. Ο φρόνιμος ή εὖ φρονῶν αντικαθιστούν τον ἀγαθὸ και η φρόνησις γίνεται το σημαντικότερο μέρος της ἀρετῆς. Το τρίτο κεφάλαιο είναι ο λόγος Πρὸς Νικοκλέα με τη μορφή συνεχούς ερμηνευτικού υπομνηματισμού.Στο τέταρτο κεφάλαιο αναπτύσσεται η παραδοσιακή έννοια του δικαίου. Στο πέμπτο κεφάλαιο της διατριβήςερμηνεύεται ο λόγος Νικοκλῆς ἢ Κύπριοι υπό την οπτική της δικαιοσύνης. Η διατριβή κλείνει με γενικάΣυμπεράσματα.Εξετάζοντας τη χρήση της φρονήσεως στο ισοκρατικό έργο διαπιστώσαμε ότι ο Ισοκράτης επιχείρησε ναεντάξει τις συνεργατικές αξίες στην ἀρετὴ αντικαθιστώντας την ή ταυτίζοντάς την με τη φρόνησιν. Οι όψεις τηςδικαιοσύνης στον λόγο διατηρούν τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά τους. Η δικαιοσύνη του Νικοκλή ταυτίζεταιμε την απόδοση του οφειλομένου, με την παροχή ωφέλειας και ευεργεσίας και την προτίμηση της δίκαιηςσυμπεριφοράς με κριτήριο τα αποτελέσματα και όχι τη δικαίωση των προθέσεων. Δεν μπορούμε ναερμηνεύσουμε την έννοια της δικαιοσύνης με τις συνδηλώσεις της σύγχρονής μας έννοιας, αλλά ως μια έννοιαδικαίου προσαρμοσμένη στη ρητορική ιδεολογία των συνεργατικών αξιών της πόλης, η οποία όμως διατηρεί τοκριτήριο της φρονήσεως και του υπολογισμού της ορθής συμπεριφοράς και του προσήκοντος.