Διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ ψυχοκοινωνικών παραγόντων και της φυσικής δραστηριότητας εφήβων μαθητών

Abstract

The purpose of this study was the evaluation of students’ physical activity and the investigation of psychosocial factors that add to the comprehension of behavioural change with the application of the Transtheoretical Model. Therefore, according to Transtheoretical Model, individuals, prior to adopting a long-term behavior of health, go through five dynamic stages, which portray the dimension of change or the intention of change of behavior. However the complexity of exercise behavior and the weakness of interventions, that are supported in his components to involve long term results, in other words in the adoption of healthy long-term behavior of exercise, led to the investigation of certain effects of interpersonal, behavioural and environmental variable of other theories to the stages of change since the stages are characterized by a particular model of psychosocial and behavioural variables. Specifically the influence of exercise self-efficacy, the positive and negative expectations, physical self-concept, self-esteem, family support, peer support, the sedentary activities, and the leisure time physical activity in the stages of change were investigated. The sample consisted of 1.258 adolescent students of Ioannina. The results revealed that the 44% of students of the sample were inactive and they did not cover the physical activity recommendations concerning good health, while we also observed an increase in inactive adolescents along with the increase of chronological age. Μοreover results indicated statistically significant gender differences with regard to their attendance in physical activity and sport. In overall, it was realized that the boys were more active than the girls. Distribution across the stages was: precontemplation n= 110 (8,8%), contemplation n= 168 (13,4%), preparation n= 320 (25,5%), action n= 151(12%), maintenance n=508(40,4%).Additionally, findings confirmed the validity of Stages of Change Model for physical activity in adolescents, with the majority of components being significantly related to the stages and explaining the differences between the stages of change. Equally important is the impact of factors of determinants on the stages of change that are more or less significant. Statistically significant differences between the five stages were found for all psychosocial factors, of our study, with the exception of : support of friends, perceived physical activity of father, perceived physical activity of mother, the factor coordination of physical self-concept, the factor positive alternative activities of self-efficacy and for the sedentary activities (P/C, Internet).Finally the findings of our study strengthen the validity of the Transtheoretical Model and its usefulness for the advancement of exercise-physical activity of adolescents in our country via the application of effective ecological intervention programs. The present study constitutes a cross-sectional study, the preposition is made that subsequent studies should adopt a longitudinal approach in order to establish causal relationships.

Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν η αξιολόγηση της φυσικής δραστηριότητας (ΦΔ) εφήβων μαθητών/τριών και η διερεύνηση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που βοηθούν στην κατανόηση της αλλαγής της συμπεριφοράς με την εφαρμογή του Μοντέλου των Σταδίων. Σύμφωνα λοιπόν με το Διαθεωρητικό Μοντέλο (Τranstheoretical Μodel) ή το Μοντέλο των Σταδίων, τα άτομα, πριν υιοθετήσουν μια μακροπρόθεσμη συμπεριφορά υγείας, διέρχονται από πέντε δυναμικά στάδια, τα οποία απεικονίζουν τη διάσταση της αλλαγής ή την πρόθεση αλλαγής της συμπεριφοράς. Όμως η πολυπλοκότητα της συμπεριφοράς άσκησης και η αδυναμία των παρεμβάσεων, που στηρίζονται στα συστατικά του να επιφέρουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, να συμβάλουν δηλ. στην υιοθέτηση μιας υγιούς μακροπρόθεσμης συμπεριφοράς άσκησης, οδήγησε στη διερεύνηση της επίδρασης ορισμένων ενδοπροσωπικών, συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών μεταβλητών άλλων θεωριών στα στάδια αλλαγής ως προς την άσκηση-ΦΔ, αφού κάθε στάδιο χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο μοντέλο ψυχοκοινωνικών και συμπεριφορικών μεταβλητών. Συγκεκριμένα διερευνήθηκε η επιρροή της «αυτοαποτελεσματικότητας», των «θετικών και αρνητικών προσδοκιών αποτελέσματος», της «σωματικής αυτοαντίληψης», της «αυτοεκτίμησης», της «υποστήριξης από τους γονείς», της «υποστήριξης από τους φίλους», των «καθιστικών δραστηριοτήτων» και της «ΦΔ ελεύθερου χρόνου» στα στάδια αλλαγής. Το δείγμα αποτέλεσαν 1.258 μαθητές/τριες Γ/σίων του Ν. Ιωαννίνων ηλικίας 13-15 ετών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 44% των μαθητών του δείγματος ταξινομήθηκε στις κατηγορίες «πολύ υποκινητικός», «υποκινητικός», που δεν καλύπτουν τις οδηγίες αναφορικά με τη φυσική δραστηριότητα για καλή υγεία, ενώ παρουσιάστηκε αύξηση των υποκινητικών παιδιών με την αύξηση της χρονολογικής ηλικίας. Επιπλέον παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων αναφορικά με τη συμμετοχή τους σε ΦΔ και σπορ. Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι τα αγόρια ήταν πιο δραστήρια από τα κορίτσια. Αναφορικά με την ταξινόμηση των εφήβων μαθητών στα στάδια αλλαγής ως προς την άσκηση-ΦΔ κατά τον ελεύθερο χρόνο τα αποτελέσματα έδειξαν ότι: 110 μαθητές/τριες (8,8%) ταξινομήθηκαν στο στάδιο Αδιαφορίας, 168 (13,4%) στο στάδιο Σκέψης, 320 (25,5%) στο στάδιο Προετοιμασίας, 151 (12%) στο στάδιο Δράσης και 508 (40,4%) στο στάδιο Διατήρησης. Τα αποτελέσματα υποστηρίζουν την εγκυρότητα του Μοντέλου των Σταδίων και τη δυνατότητα εφαρμογής του για την άσκηση στους εφήβους με τα περισσότερα από τα συστατικά, τα οποία εξετάστηκαν, να σχετίζονται σημαντικά με τα στάδια και να εξηγούν τις διαφορές μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν επίσης ότι η επιρροή των παραγόντων των συστατικών στα διαφορετικά στάδια αλλαγής της συμπεριφοράς ήταν λιγότερο ή περισσότερο σημαντική. Στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα πέντε στάδια βρέθηκαν για όλους τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, εκτός από τους παράγοντες: «υποστήριξη φίλων/συνομηλίκων», «αντιλαμβανόμενη φυσική δραστηριότητα πατέρα», «αντιλαμβανόμενη φυσική δραστηριότητα μητέρας», «συντονισμός» της σωματικής αυτοαντίληψης, «εναλλακτικές επιθυμητές δραστηριότητες» της αυτοαποτελεσματικότητας και «ενασχόληση με τον Η/Υ και το διαδίκτυο».Καταληκτικά τα ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι ενθαρρυντικά τόσο για την εγκυρότητα του Διαθεωρητικού Μοντέλου όσο και για τη χρησιμότητά του για την προαγωγή της άσκησης και της φυσικής δραστηριότητας των εφήβων στη χώρα μας μέσω της εφαρμογής αποτελεσματικών οικολογικών παρεμβατικών προγραμμάτων. Η παρούσα αποτελεί συγχρονική μελέτη, επομένως προτείνεται μελλοντική περαιτέρω διαχρονική μελέτη για την εξαγωγή αιτιωδών συμπερασμάτων.