Η ευθανασία ως πρόβλημα του ποινικού δικαίου

Abstract

The purpose of the present study is to investigate the problem of euthanasia from the perspective of criminal law by highlighting individual parameters and points at issue. Eventually, it aims at proposing practical solutions in the form of a "bill" complementary to the valid legislation, under the current Code of Medical Ethics. The study is divided into six chapters. The specificity of the term "euthanasia" necessitates conceptual clarification, as it constitutes the pivotal parameter. Emphasis is put to strictly distinguish between the term and other relevant terms so as to outline the scope of the paper. Then, euthanasia is historically reviewed, starting from antiquity. Several types of the phenomenon are considered within the range of incurable diseases management, in relation to various social constructs, political systems and cultural values. When studying modern and contemporary era, specific reference is made to religious and philosophical viewpoints, while the methodological tools of bioethics and its role in addressing the problem of euthanasia are highlighted. In an attempt to accurately depict the scope of the paper, the need to harmonize euthanasia - mainly in the light of legal science, as an issue of self-contained significance to criminal law, without of course neglecting its medical and sociological dimension - is also underlined. For the criminal evaluation of euthanasia, special reference to the concept of self-determination, as consolidated in the Greek Constitution, is necessary. A special aspect of this concept is the "provision" of legally protected goods by their carrier and, within the context of investigating this form of concession, the distinction between self-offence and offence is stressed. More specifically, "requirement for life" in the existing legal systems is investigated against the "right to death". Suicide in criminal law, as a further discussion on acceptance or prohibition of the freewill to vacate one's own life, with emphasis on the effect, is also investigated. As human existence is considered a logical and necessary condition to exercise the right to self-determination, the legal issues relevant to the beginning and end of the biological phenomenon of life are investigated with the effort to their safe and fixed delimitation. In addition, the ability to lawfully exercise the right to self-determination in relation to underage and those disorders that can affect mental power is also addressed. The investigation of euthanasia then passes through an extensive reference to Greek penal law, as a prerequisite for a comparative legal research. First of all, the complexity of the issue is underlined and, in view of the presentation of its aspects, the various forms of euthanasia are distinguished, drawing the boundaries and recording any persisting problems. Thus, key components of the national criminal justice system are exhibited, with a reference to greater mobility, which has clearly affected the attitude of the Greek legal science. Through the critical evaluation of different viewpoints, an attempt is made to promote the best solution under the current law. Then, all recent international concepts on resolving legal difficulties arising from "practicing" euthanasia are detailed. An extensive presentation of the main scientific views on the issue and the respective contradictions is made, while special attention is paid to the outlining of any possible regulations that could remove any obstacles and fully shake off their own difficulties. To conclude with, any attempt to evaluate human life in the contemporary world is made, taking into account the most important risk factors associated with a large-scale legalization of euthanasia. By drawing up a "bill" comprising specialized proposals to complement rather than replace the already valid Greek laws on practicing medicine, full coverage of all possible factors and the final avert of crises is sought.

Αντικείμενο της εν λόγω διατριβής είναι η εξέταση του προβλήματος της ευθανασίας από τη σκοπιά του ποινικού δικαίου, με ανάδειξη των επιμέρους παραμέτρων και των ζητημάτων αιχμής. Τελικός στόχος είναι η διατύπωση προτάσεων προς εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων, υπό τη μορφή ενός «σχεδίου νόμου», το οποίο θα προτείνει τη συμπλήρωση της κείμενης νομοθεσίας, στο πλαίσιο του ισχύοντος Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. Ειδικότερα: το περιεχόμενο της μελέτης διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια. Ως πρωταρχική παράμετρος προβάλλει η εννοιολογική αποσαφήνιση του ζητήματος, λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η λέξη «ευθανασία». Έμφαση δίνεται στο να διακριθεί απολύτως ο όρος από συναφείς έννοιες, με σκοπό να χαραχθεί το πεδίο ανάπτυξης της σχετικής έρευνας. Κατόπιν γίνεται μια ιστορική επισκόπηση της ευθανασίας, με αφετηρία τον αρχαιοελληνικό κόσμο. Εξετάζονται οι ποικίλες μορφές θεώρησης του φαινομένου στο πεδίο της διαχείρισης νόσων που χαρακτηρίζονται ως ανίατες, σε σχέση με διάφορα κοινωνικά μορφώματα, πολιτικά συστήματα και πολιτισμικές αξίες. Κατά τη μελέτη της νεότερης και σύγχρονης εποχής γίνεται ειδική αναφορά σε θρησκευτικές και φιλοσοφικές θέσεις, ενώ επισημαίνονται τα μεθοδολογικά εργαλεία της βιοηθικής και ο ρόλος της στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Σε μια προσπάθεια επακριβούς οριοθέτησης του πεδίου στο οποίο κινείται η διατριβή, υπογραμμίζεται η ανάγκη προσέγγισης της ευθανασίας κυρίως υπό το πρίσμα της νομικής επιστήμης, ως ενός ζητήματος με αυτοτελή σπουδαιότητα για το ποινικό δίκαιο, χωρίς να παραγνωρίζονται βέβαια η ιατρική και η κοινωνιολογική του διάσταση. Για την ποινική αξιολόγηση της ευθανασίας κρίνεται αναγκαία η εξειδικευμένη αναφορά στην έννοια του αυτοκαθορισμού, με δεδομένη την κατοχύρωσή του στο ελληνικό Σύνταγμα. Ιδιαίτερη έκφανσή του αποτελεί η «διάθεση» των εννόμων αγαθών από το φορέα τους και, στο πλαίσιο εξέτασης αυτής της μορφής παραχώρησης, επισημαίνεται η διάκριση μεταξύ αυτοπροσβολής και ετεροπροσβολής. Συγκεκριμένα, διερευνάται η ύπαρξη «υποχρέωσης για ζωή» στα ισχύοντα δικαιικά συστήματα, σε αντιδιαστολή προς το «δικαίωμα στο θάνατο». Ερευνάται ακόμη η θέση της αυτοκτονίας στο πλέγμα του ποινικού δικαίου, ως ειδικότερος προβληματισμός περί κατάφασης ή απαγόρευσης της δυνατότητας του ατόμου να παραχωρεί την ίδια τη ζωή του, με έμφαση στις επιμέρους συνέπειες. Καθόσον η ανθρώπινη ύπαρξη τίθεται ως λογική και αναγκαία προϋπόθεση άσκησης του δικαιώματος αυτοκαθορισμού, εξετάζονται τα νομικά ζητήματα που συναρτώνται με την αρχή και το τέλος του βιολογικού φαινομένου της ζωής, και δη με την προσπάθεια ασφαλούς και σταθερής οριοθέτησής τους. Επιπλέον, γίνεται ειδικά λόγος για την ικανότητα σύννομης άσκησης του σημαίνοντος δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού, σε συνάρτηση με την ανηλικότητα και τις διαταραχές εκείνες που μπορεί να επηρεάσουν τη διανοητική ισχύ. Η εξέταση της ευθανασίας διέρχεται στη συνέχεια από μια εκτεταμένη αναφορά στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, ως προαπαιτούμενη μιας πλήρους δικαιοσυγκριτικής μελέτης του θέματος. Υπογραμμίζεται κατά πρώτο λόγο το πολύπλοκο του ζητήματος και, ενόψει της παρουσίασης των πτυχών του, γίνεται διαχωρισμός των διαφόρων μορφών τέλεσης της ευθανασίας, χαράσσονται τα μεταξύ τους όρια και καταγράφονται τα προβλήματα που επιμένουν. Προβάλλονται έτσι βασικές συνιστώσες του εθνικού ποινικού συστήματος, δίχως να λείπει αναφορά στην ευρύτερη κινητικότητα, η οποία έχει σαφώς επηρεάσει τις θέσεις της ελληνικής νομικής επιστήμης. Μέσω μιας κριτικής αξιολόγησης των διαφορετικών απόψεων, γίνεται προσπάθεια ανάδειξης της ορθότερης λύσης με βάση το ισχύον δίκαιο. Ακολούθως εξετάζονται αναλυτικά όλες οι σύγχρονες διεθνείς αντιλήψεις περί επίλυσης των νομικών δυσχερειών που ανακύπτουν από την «πρακτική» της ευθανασίας. Γίνεται μια εκτενής παρουσίαση των κυριότερων επιστημονικών απόψεων επί του θέματος, καθώς και του αντιλόγου που έχει διατυπωθεί, ενώ δίνεται ξεχωριστή προσοχή στο να σκιαγραφηθούν οι πιθανές νομοθετικές ρυθμίσεις που θα ήταν ικανές να άρουν τα εμπόδια και να αποσείσουν τις κατ’ ιδίαν δυσκολίες, και μάλιστα σε όλη τους την έκταση. Ως κατακλείδα, πραγματοποιείται ένα είδος αποτίμησης της ζωής στο σημερινό κόσμο, εφόσον λαμβάνονται υπόψη οι σοβαρότεροι παράγοντες κινδύνου που συνδέονται με μια ενδεχόμενη ευρείας κλίμακας αποποινικοποίηση της ευθανασίας. Μέσω της κατάρτισης ενός τρόπον τινά νομοσχεδίου με εξειδικευμένες προτάσεις, που θα αποσκοπεί στη συμπλήρωση και όχι στην αντικατάσταση της υπάρχουσας ελληνικής νομοθεσίας περί άσκησης του ιατρικού λειτουργήματος επιδιώκεται η πλήρης κάλυψη όλων των πιθανών παραγόντων και η οριστική αποσόβηση των κρίσεων.