Η επιδημιολογία των κοινών ψυχιατρικών διαταραχών σε πληθυσμό εφήβων

Abstract

Background: The burden of mental health problems in adolescence is high. Among the various psychiatric disorders, anxiety and depression, which are often described as “common mental disorders”, emerge as a highly significant public health issue. Several studies in the past have examined the structure and characteristics of anxiety and depressive symptoms but more evidence is needed from other settings and with different methods. Depressive disorders are common in adolescents worldwide and several studies show associations with a number of sociodemographic and socioeconomic factors. Socioeconomic health inequalities are not consistently reported in adolescence. This may be due to the measurement of self-reported general health, which probably fails to fully capture the psychological dimension of health, and the reliance on traditional socio-economic indicators, such as parental education or occupational status. A further major public health issue in adolescence is suicidality, since it is one of the leading causes of mortality in youth. Suicidal ideation has been often associated with bullying but the confounding effect of psychiatric morbidity has not always been taken into account.Aims: The aim of the present dissertation was the investigation of some interesting issues in a sample of adolescents in Greece: the characteristics of common anxiety and depressive symptoms; the prevalence, comorbidity and sociodemographic and socioeconomic associations of depression and depressive symptoms, as well as the relevant health services use; the inconsistencies regarding socioeconomic health inequalities investigated through simple questions, which assess both the physical and psychological dimension of health, and a broader set of socioeconomic indicators than previously used; the association between bullying behavior and early stages of suicidal ideation and the question whether this is independent of the presence of psychiatric morbidity, including sub-threshold symptoms.Methods: The data of the present dissertation were derived from the study “The Epirus School Project”, which was a two-stage cross-sectional school study. 5,614 adolescents aged 16-18 years old and attending 25 senior high schools were screened and a stratified random sample of 2,431 were selected for a detailed interview. Psychiatric morbidity and suicidal ideation was assessed with a fully structured psychiatric interview, the revised Clinical Interview Schedule (CIS-R). The use of substances, such as alcohol, nicotine and cannabis, and several sociodemographic and socioeconomic variables have been also assessed. Βullying was assessed with the revised Olweus bully/victim questionnaire. Self-reported general and psychological health were both measured by means of a simple Likert-type question.Results: In our sample the most common symptoms were fatigue, irritability and worry. All symptoms were significantly more prevalent in female subjects, with the exception of compulsions and sleep problems. The prevalence rates of depression in youth were 5.67% for the depressive episode according to ICD-10 and 17.43% for a broader definition of depressive symptoms. 49.38% of the adolescents with depressive episode had at least one comorbid anxiety disorder. Only 17.08% of the adolescents with depression have visited a doctor due to a psychological problem during the previous year. Anxiety disorders, substance use, female gender, older age, having one sibling, and divorce or separation of the parents were all associated with depression. In addition, the presence of financial difficulties in the family was significantly associated with an increased prevalence of both depression and depressive symptoms. On the other hand, one out of ten (10%) and one out of three (32%) adolescents did not enjoy good general and psychological health respectively. For both health variables robust associations were found in adolescents who reported more financial difficulties in the family and had worse academic performance. The latter was associated with psychological health in a more linear way. Father’s unemployment showed a non-significant trend for an association with worse psychological health in girls only. Finally, victims of bullying behavior were more likely to express suicidal ideation. This association was particularly strong for those who were bullied on a weekly basis and it was independent of the presence of psychiatric morbidity. In contrast, being a perpetrator ("bullying others”) was not associated with this type of ideation after adjustment. Conclusions: Psychiatric symptoms, such as fatigue, irritability and worries, are common in Greek adolescents, especially among girls. Prevalence and comorbidity rates of depression in this population are substantial, however only a small minority of depressed adolescents seeks professional help. Significant associations between depression and financial difficulties are reported. Moreover, socioeconomic inequalities exist in this period of life but are more easily demonstrated with more subjective socioeconomic indicators, especially for the psychological dimension of health. Finally, the strong cross-sectional association between frequent victimization and suicidal ideation in late adolescence offers an opportunity for identifying pupils in the school setting that are in a higher risk for exhibiting suicidal ideation.

Εισαγωγή: H εφηβεία είναι μια περίοδος με υψηλή ψυχιατρική νοσηρότητα. Μεταξύ των διαφόρων ψυχιατρικών διαταραχών ιδιαίτερη είναι η σημασία του άγχους και της κατάθλιψης, που συχνά αναφέρονται ως «κοινές ψυχιατρικές διαταραχές». Αρκετές μελέτες στο παρελθόν έχουν εξετάσει τη δομή και τα χαρακτηριστικά του άγχους και της κατάθλιψης, ωστόσο επιπλέον ενδείξεις απαιτούνται προερχόμενες από διαφορετικά πλαίσια και τη χρήση διαφορετικών μεθόδων. Οι καταθλιπτικές διαταραχές είναι συχνές στους εφήβους διεθνώς, ενώ παρουσιάζουν αρκετές συσχετίσεις με μια σειρά κοινωνικο-δημογραφικών και κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων. Από την άλλη πλευρά, η συσχέτιση της υγείας των εφήβων με διάφορους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες δεν αποτελεί σταθερό εύρημα των διαφόρων μελετών, με αποτέλεσμα να μην εμφανίζεται εικόνα συμφωνίας στη σχετική βιβλιογραφία. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στον τρόπο μέτρησης της αυτό-αναφερόμενης υγείας, ο οποίος πιθανώς δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την ψυχολογική διάσταση της υγείας, καθώς και στη χρήση παραδοσιακών κοινωνικο-οικονομικών δεικτών, όπως η εκπαίδευση ή η επαγγελματική κατάσταση των γονέων. Επιπρόσθετα, ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα με όρους δημόσιας υγείας στην εφηβεία είναι η αυτοκτονικότητα, δεδομένου ότι είναι μια από τις κύριες αιτίες θνησιμότητας στην ηλικία αυτή. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός έχει συχνά συσχετιστεί με τη σχολική επιθετικότητα, αλλά η πιθανώς συγχυτική επίδραση της ψυχιατρικής νοσηρότητας στην παραπάνω συσχέτιση δεν έχει διερευνηθεί πλήρως.Στόχοι: Στόχοι της παρούσας διατριβής ήταν η διερεύνηση ορισμένων ζητημάτων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ένα δείγμα εφήβων μαθητών στην Ελλάδα, όπως: τα χαρακτηριστικά των κοινών συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης; ο επιπολασμός, η συννοσηρότητα και οι κοινωνικο-δημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές συσχετίσεις της κατάθλιψης και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, καθώς και η σχετιζόμενη χρήση υπηρεσιών υγείας; οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες υγείας στην εφηβεία μέσω της χρήσης απλών ερωτήσεων, οι οποίες θα εκτιμούν τόσο τη σωματική, όσο και την ψυχολογική διάσταση της υγείας και ενός ευρύτερου συνόλου κοινωνικοοικονομικών δεικτών και τέλος η συσχέτιση ανάμεσα στις συμπεριφορές σχολικής επιθετικότητας και τα πρώτα στάδια του αυτοκτονικού ιδεασμού και το ερώτημα, εάν αυτή είναι ανεξάρτητη από την παρουσία ψυχιατρικής νοσηρότητας, συμπεριλαμβανομένων των υπο-ουδικών συμπτωμάτων.Μέθοδοι: Τα δεδομένα της παρούσας διατριβής αντλήθηκαν από τη σχολική μελέτη «The Epirus School Project», η οποία ήταν μια δισταδιακή συγχρονική μελέτη. Στην πρώτη φάση της μελέτης συμμετείχαν 5,614 έφηβοι ηλικίας 16-18 ετών, που φοιτούσαν σε 25 Γενικά Λύκεια, στους οποίους χορηγήθηκαν εργαλεία ανίχνευσης. Μέσω μιας διαδικασίας τυχαίας στρωματοποιημένης δειγματοληψίας προέκυψε ένα δείγμα 2,431 εφήβων, στους οποίους χορηγήθηκε στη δεύτερη φάση της μελέτης μια λεπτομερής ψυχιατρική συνέντευξη. Η ψυχιατρική νοσηρότητα και ο αυτοκτονικός ιδεασμός εκτιμήθηκαν μέσω της πλήρως δομημένης ψυχιατρικής συνέντευξης Clinical Interview Schedule – Revised (CIS-R). Επιπρόσθετα, αντλήθηκαν δεδομένα σε σχέση με διάφορες κοινωνικοδημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές, καθώς και τη χρήση ουσιών, όπως το αλκοόλ, η νικοτίνη και η κάνναβη. Η σχολική επιθετικότητα εκτιμήθηκε με βάση το ερωτηματολόγιο «Revised Olweus bully/victim questionnaire». Η αυτό-αναφερόμενη γενική και ψυχολογική υγεία μετρήθηκαν μέσω μιας απλής ερώτησης τύπου Likert.Αποτελέσματα: Στο δείγμα μας τα πιο κοινά συμπτώματα ήταν η κόπωση, η ευερεθιστότητα και οι ανησυχίες για διάφορα καθημερινά πράγματα. Όλα τα συμπτώματα ήταν στατιστικά σημαντικά συχνότερα στα κορίτσια, με την εξαίρεση των καταναγκασμών και των δυσκολιών ύπνου. Όσον αφορά στις καταθλιπτικές διαταραχές των εφήβων, ο επιπολασμός τους ήταν 5,67% για το καταθλιπτικό επεισόδιο κατά ICD-10 και 17,43% για τα καταθλιπτικά συμπτώματα με έναν ευρύτερο ορισμό. 49.38% των εφήβων με καταθλιπτικό επεισόδιο είχαν τουλάχιστον μία συννοσηρή αγχώδη διαταραχή. Μόνο 17,08% των εφήβων με κατάθλιψη είχαν επισκεφθεί ιατρό λόγω της ψυχολογικής τους κατάστασης κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Οι αγχώδεις διαταραχές, η χρήση ουσιών, το γυναικείο φύλο, η μεγαλύτερη ηλικία, η ύπαρξη ενός αδελφού στην οικογένεια και το διαζύγιο ή ο χωρισμός των γονέων συσχετίστηκαν με την κατάθλιψη. Επιπλέον, η παρουσία οικονομικών δυσκολιών στην οικογένεια συσχετίστηκε σημαντικά με αυξημένη συχνότητα κατάθλιψης και καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Από την άλλη πλευρά, ένας στους δέκα (10%) και ένας στους τρεις (32%) εφήβους ανέφεραν ότι δεν απολαμβάνουν καλή γενική και ψυχολογική υγεία αντίστοιχα. Σταθερές συσχετίσεις αναδείχθηκαν και για τις δύο μεταβλητές υγείας με την ύπαρξη αρκετών οικονομικών δυσκολιών στην οικογένεια και τη χειρότερη ακαδημαϊκή επίδοση του εφήβου στο σχολείο. Η τελευταία μεταβλητή συσχετίστηκε με την ψυχολογική υγεία με ένα περισσότερο γραμμικό τρόπο. Επίσης, παρουσιάστηκε μια μη στατιστικά σημαντική τάση για συσχέτιση ανάμεσα στην ανεργία του πατέρα και τη χειρότερη ψυχολογική υγεία, μόνο για τα κορίτσια του δείγματός μας. Τέλος, όσον αφορά στη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στον αυτοκτονικό ιδεασμό και τη σχολική επιθετικότητα, τα θύματα σχολικής επιθετικότητα ήταν πιο πιθανό να εκφράσουν αυτοκτονικό ιδεασμό. Η συσχέτιση αυτή ήταν ιδιαίτερα ισχυρή για τα θύματα συχνών τέτοιων συμπεριφορών (εβδομαδιαία βάση) και ήταν ανεξάρτητη από την παρουσία ψυχιατρικής νοσηρότητας. Αντίθετα, η συμπεριφορά θύτη δεν συσχετίστηκε με τον αυτοκτονικό ιδεασμό μετά τη στάθμιση για την ψυχιατρική νοσηρότητα. Συμπεράσματα: Τα κοινά ψυχιατρικά συμπτώματα είναι συχνά στον πληθυσμό των εφήβων, ιδιαίτερα μεταξύ των κοριτσιών. Η συχνότητα και η συννοσηρότητα της κατάθλιψης είναι υψηλές στον πληθυσμό αυτό, ενώ σημαντικές συσχετίσεις αναδεικνύονται ανάμεσα στην κατάθλιψη και τις οικονομικές δυσκολίες. Ωστόσο, μόνο μια μικρή μειοψηφία των καταθλιπτικών εφήβων αναζητούν εξειδικευμένη βοήθεια. Συγχρόνως, κοινωνικοοικονομικές ανισότητες υγείας υπάρχουν σε αυτήν την περίοδο της ζωής, αλλά αναδεικνύονται πιο εύκολα με πιο υποκειμενικούς κοινωνικοοικονομικούς δείκτες, ιδιαίτερα για την ψυχολογική διάσταση της υγείας. Τέλος, η ισχυρή συγχρονική συσχέτιση ανάμεσα στον αυτοκτονικό ιδεασμό και τη συχνή θυματοποίηση στην ύστερη εφηβεία παρέχει μια δυνατότητα αναγνώρισης μαθητών στο πλαίσιο του σχολείου, οι οποίοι βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο για αυτοκτονικό ιδεασμό.