Το αστικό τοπίο στην ελληνική μεταπολεμική φωτογραφία

Abstract

The Thesis attempts to critically approach urban landscape Greek photography from the end of the Civil War until the first decade of the 21st century, taking into consideration the urbanization process of Greek society and the medium’s reception shift from an amateur genre with morphological and ideological similarities to contemporary visual culture to purely artistic. The introduction highlights useful theoretical concepts that form the methodological approach of the study; the concept of landscape is approached as a field of material and social relations, while the meaning and importance of the social production of space and it’s contribution to reception and representation of images are defined through specific references. The concept of urban is investigated in the context of social theory and its signification is indicated in relation to Greek reality. Finally, a short historical overview of photographic representations of the Greek cityscape until the mid-20th century is attempted through specific examples. In the first chapter, which examines the period up to 1967, thematic choices and photographic practices at applied level - illustrated magazines, tourist guides- as well as at artistic level- mainly through the practice of the amateurs of Greek Photographic Society- are studied in the light of the advent of modernity and appropriation, at least to some extent, of modernist photographic practices. In the second chapter, thematic choices and photographic practices are examined in relation to new socio-political and cultural conditions that have emerged after the fall of the Junta and the advent of democracy. The significance of this period consists in the emergence of the trivial everyday cityscape as the main subject of a new generation of photographers, known as New Greek Photography, and in the shift of medium’s reception from amateur clubs to museums and galleries through a formal and targeted institutional framework. Street photography, social documentary and the appropriation of postmodern practices highlight a postmodern reception of urban experience in relation to the emergence of the cultural field in Greek society from the 1980’s. In the third chapter urban sprawl to previously natural landscape, public space’s reception as a field of social and economic inequalities, private space’s relation to public social tensions and the emergence of collective memory are considered as a result of the new bi-national treaty that affects the urban landscape and beyond the country, especially after Greece’s accession to the European financial stability mechanism and the arrival of the IMF in 2010. Finally, the Thesis investigates issues arising from a posterior change of use and framework of photos in exhibitions and albums. As a conclusion, photographic representations of Greek urban landscape are not firmly fixed, they are mediated by social-ideological relations, they are produced socially and are linked to contemporary politics.

H διδακτορική διατριβή επιχειρεί να προσεγγίσει κριτικά τη θεματική του αστικού τοπίου στην ελληνική φωτογραφία από το τέλος του Εμφυλίου μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα παρακολουθώντας τις διαδικασίες αστικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας και την πορεία που ακολούθησε η πρόσληψη της φωτογραφίας από ερασιτεχνικό είδος με μορφολογικές και ιδεολογικές συγκλίσεις με την οπτική κουλτούρα της εποχής σε αμιγώς εικαστικό. Στην εισαγωγή οριοθετούνται θεωρητικές έννοιες που υποστηρίζουν τη μεθοδολογική προσέγγιση της μελέτης· η έννοια του τοπίου προσεγγίζεται ως πεδίο υλικών και κοινωνικών σχέσεων, ενώ μέσα από συγκεκριμένες αναφορές οριοθετείται η έννοια και η σημασία της παραγωγής του κοινωνικού χώρου και η συμβολή της στο ζήτημα της πρόσληψης και της αναπαράστασης των εικόνων. Η έννοια του αστικού διερευνάται στο πλαίσιο της κοινωνικής θεωρίας και επισημαίνεται η πολυσημία του όρου, εμμένοντας στις σημασιοδοτήσεις του σε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Τέλος, επιχειρείται μία σύντομη ιστορική αναδρομή στις φωτογραφικές αναπαραστάσεις του αστικού τοπίου μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα. Στο πρώτο κεφάλαιο, που αφορά τη χρονική περίοδο μέχρι και το 1967, ερευνώνται θεματικές επιλογές και φωτογραφικές πρακτικές σε επίπεδο εφαρμοσμένο- εικονογραφημένα περιοδικά, τουριστικοί οδηγοί- και καλλιτεχνικό- κυρίως μέσα από τη δράση των ερασιτεχνών της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας (ΕΦΕ)- υπό το πρίσμα της έλευσης της νεοτερικότητας και της οικειοποίησης, τουλάχιστον μέχρι ένα βαθμό, φωτογραφικών μοντερνιστικών πρακτικών. Στο δεύτερο κεφάλαιο οι θεματικές επιλογές και οι φωτογραφικές πρακτικές εξετάζονται σε σχέση με τις νέες κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες που αναδείχθηκαν με τη Μεταπολίτευση. Η ιδιαιτερότητα της περιόδου συνίσταται στην ανάδειξη της τετριμμένης καθημερινότητας στο αστικό τοπίο σε σημείο αναφοράς για την παραγωγή μίας νέας γενιάς Ελλήνων φωτογράφων, γνωστή ως Νέα Ελληνική Φωτογραφία, που μετατοπίζεται σε Μουσεία και αίθουσες τέχνης, χάρη σε επίσημες και στοχευμένες προσπάθειες θεσμικής πλαισίωσης του μέσου. Οι πρακτικές της φωτογραφίας δρόμου, του κοινωνικού ντοκουμέντου και η οικειοποίηση μεταμοντέρνων προσεγγίσεων επισημαίνουν μία διαφορετικού τύπου υποδοχή της αστικής εμπειρίας σε άμεση συνάρτηση με την αυτονόμηση του λεγόμενου πολιτισμικού πεδίου στην ελληνική κοινωνική πραγματικότητα από τη δεκαετία του '80. Στο τρίτο κεφάλαιο η εξάπλωση της πόλης στο μέχρι πρότινος φυσικό τοπίο, η πρόσληψη του δημόσιου χώρου ως πεδίου ανάδειξης κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, η θεώρηση του ιδιωτικού χώρου σε συνάρτηση με τις σύγχρονες κοινωνικές εντάσεις και η ανάδειξη της συλλογικής μνήμης προσεγγίζονται ως αποτέλεσμα της νέας δι-εθνικής συνθήκης που γνωρίζει το αστικό τοπίο, ιδιαίτερα με την προσχώρηση της χώρας στον ευρωπαϊκό μηχανισμό χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και την έλευση του ΔΝΤ το 2010. Τέλος, σε ένα υστερόχρονο πλαίσιο υποδοχής εξετάζονται ζητήματα που προκύπτουν από την αλλαγή χρήσης και την επαναπλαισίωση φωτογραφιών σε εκθέσεις και λευκώματα. Συμπερασματικά, οι αναπαραστάσεις του αστικού τοπίου δεν παγιώνονται με συγκεκριμένο τρόπο κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, διαμεσολαβούνται από συμβολικές-ιδεολογικές σχέσεις, παράγονται κοινωνικά και συνδέονται άμεσα με την έννοια του πολιτικού.