Η μουσική ως κώδικας επικοινωνίας στο ελληνικό θέατρο για παιδιά (1975-2005)

Abstract

The present study is an attempt to thoroughly analyse the speech content of the existence of music in the theatre, since, as a theatrical element, it produces shows and meanings, creating both mental and psycho-emotional processes. The methodological tool has been adapted in the theoretical discourse on the history of the theatre, theatre semiotics and theory, the sociology of entertainment and communication, the theoretical reason for the emergence of the theatre for underage audiences, in music psychology and the directors’ and musicians’ suggestions. In the main body of the study, musical texts (scores) have also been included as a collateral deposit of theatrical music composers. Music as a theatrical mediation code is examined as an enhancing intake code, so that the understanding of the events by the stakeholders in sight is made mutual. The musical event, as part of the theatrical performance that produces statements and connotations and functions as a symbol, is explored in the context of semiotics. The conditions and limits of direction in the theatre for minors are analysed, as in there lies the deficit in the understanding of the theatrical convention. Next, stage directions emerge as the vehicles to produce music labels and, subsequently, music in the theatre, while the theatre for underage audiences is examined as composition, production and reproduction.

Στη μελέτη επιχειρείται μια ενδελεχής ανάλυση του περιεχομένου του λόγου της ύπαρξης της μουσικής στο θέατρο, εφόσον, ως θεατρικό σημείο παράγει δείξεις, σημασίες και προκαλεί νοητικές και ψυχο-συναισθηματικές διεργασίες. Προσαρμόστηκε το μεθοδολογικό εργαλείο στον θεωρητικό λόγο περί την ιστορία του θεάτρου, στη σημειωτική και στη θεωρία του θεάτρου, στην κοινωνιολογία του θεάματος και στην επικοινωνία, στον θεωρητικό λόγο για την ανάδειξη του θεάτρου για ανήλικους θεατές, στην ψυχολογία της μουσικής και στις υποδείξεις σκηνοθετών και μουσικών.Στο κύριο σώμα της μελέτης εντάχθηκαν και μουσικά κείμενα (παρτιτούρες) ως εμπράγματη κατάθεση συνθετών θεατρικής μουσικής.Η μουσική ως θεατρικός κώδικας διαμεσολάβησης εξετάζεται ως ενισχυτικός κώδικας της πρόσληψης, ώστε να καθίσταται αμοιβαία η κατανόηση των συμβάντων από τους συμμέτοχους στο θέαμα.Το μουσικό συμβάν ως σημείο της θεατρικής παράστασης που παράγει δηλώσεις, συνδηλώσεις και λειτουργεί ως σύμβολο, διερευνάται στο πλαίσιο της σημειωτικής. Αναλύονται οι όροι και τα όρια της σκηνοθεσίας στο θέατρο για ανηλίκους, καθώς εκεί εντοπίζεται το έλλειμμα στην κατανόηση της θεατρικής σύμβασης. Στη συνέχεια οι σκηνικές οδηγίες, αναδεικνύονται ως οχήματα για την παραγωγή μουσικών σημάνσεων και ακολούθως εξετάζεται η μουσική στο θέατρο και στο θέατρο για ανήλικους θεατές ως σύνθεση, παραγωγή και αναπαραγωγή. Αντιδιαστέλλεται η εργασία των συνθετών και των τραγουδοποιών, εντοπίζονται προβληματικές περιοχές της τραγουδοποιίας, η οποία αναπαράγει, κατά τεκμήριο, το δημοφιλές. Η πρωτότυπη μουσική σύνθεση εξετάζεται υπό το πρίσμα των εκφραστικών θεωριών της τέχνης που συστήνουν μέχρι σήμερα διάλογο μεταξύ των θεωρητικών της τέχνης και αναδεικνύεται και ο εξωμουσικός χαρακτήρας της μουσικής στο θέατρο. Τα μουσικά νοήματα και οι αντιδράσεις του θεατή/ακροατή δεικνύουν τη μουσική ως σημείο-αντικείμενο και η μουσική ταυτότητα του έργου και του συνθέτη εντάσσονται στο πλαίσιο ενός ανοιχτού διαλόγου του μουσικού και του θεατρικού έργου, της απλής και της σύνθετης φόρμας, του παλιού και του νέου.Μελετώνται ιδιαιτέρως τα χαρακτηριστικά της μουσικής στο θέατρο για ανηλίκους: Ο μουσικός πρόλογος, η παρουσία της στα κενά δράσης, η υπογράμμιση της κίνησης ή της ακινησίας, η μουσική εκμετάλλευση των κύριων ονομάτων, η μουσική συνδήλωση απουσών δυνάμεων, η ενίσχυση της κίνησης του ηθοποιού, η προβολή δυνητικών καταστάσεων, η αντιστικτική, ειρωνική και κριτική επέμβαση, η μουσική περιγραφικότητα, η μουσική ανάδειξη των διπόλων, ο λειτουργικός χαρακτήρας του τραγουδιού, η μουσική επιμέλεια τα ηχητικά εφέ και η επιμέλεια ήχων,η παρουσία του leitmotiv, το μουσικό χαλί και η παρουσία του μουσικού δανείου στη θεατρική σύνθεση. Στο τέλος της μελέτης παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της μελέτης που αναδεικνύουν ως ιδιαίτερη περίπτωση τη μουσική στο θέατρο για ανηλίκους και προτείνεται η συμμετοχή του ανηλίκου σε διευρυμένα μουσικά περιβάλλοντα ώστε να καταστεί ο ανήλικος θεατής κριτικός θεατής/ακροατής, γιατί το θέατρο προσφέρει τη δυνατότητα τα αισθητικά σημεία της παράστασης να παρακολουθούν τις κοινωνικές, πολιτισμικές εξελίξεις και δημιουργεί νέες προσλαμβάνουσες που οδηγούν στη χειραφέτησή του.