Η γαλλική αλληλογραφία του Αδαμαντίου Κοραή: φιλελληνικά δίκτυα και δίκτυα εθνικής αυτογνωσίας

Abstract

The thesis seeks to demonstrate the “network of relationships”, into which Adamantios Korais was integrated during his long stay in France. It focuses on the “French correspondence” of Korais, although his “Greek” letters are also part of the study. As many of his letters are missing, (or at least this is what is commonly known), our first aim of the study is to reconstruct the image of Korais’ French correspondence. The research relies, first, on Korais’ own letters in Greek (especially those addressed to Alexandros Vassiliou and Iakovos Rotas, the two Greek merchants responsible for transporting his correspondence outside Greece), and, second, on the published works of correspondents, who reportedly exchanged some letters with Korais that have not been found so far. The data reached through the research lead to the conclusion that Korais’ correspondence until the end of the 18th century concerns matters of philology, while at the beginning of the 19th century philhellenism is the main subject. This differentiation regarding the content of the letters is parallel to a differentiation regarding the persons addressed. Until the end of the 18th century most of Korais’ correspondents were famous hellenists of that era, such as D’Ansse de Villoison, Pierre Larcher, Pierre-Charles Levesque. At the beginning of the 19th century Korais wrote, mostly, to famous liberal scholars and politicians, such as Pierre Cabanis, Destutt de Tracy and Thomas Jefferson, and to famous philhellenes, such as Albert Schott, John Bowring and Edward Everett. The introductory chapter examines the history of the corpus of Korais’ correspondence. As for the following two main chapters, the first deals with the communication of Korais with classical scholars, and the second with Korais’ philhellenic correspondence. Subsequently, it is worth pointing out that in the first chapter the correspondents represent themselves as individual subjects, while in the second chapter they represent whole nations; Korais represents his compatriots and his correspondents other European or American nations. The thesis is not limited in texts but also thoroughly examines the epoch and the lives of the correspondents Based on the information gathered through this examination a conclusion is reached that the Chiot scholar was inclined towards developing strong relationships with partisans of the French Revolution, while his correspondence with royalists was very restricted.

Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται τα «δίκτυα σχέσεων» στα οποία εντάχθηκε ο Κοραής στο διάστημα της παραμονής του στη Γαλλία (1782-1833). Η μελέτη επικεντρώνεται στη γαλλική αλληλογραφία του Κοραή, ωστόσο οι γαλλόφωνες επιστολές του μελετώνται σε συνάρτηση με τις ελληνικές, ιδιαίτερα εκείνες, τις οποίες ο Χίος σοφός απηύθυνε στους δύο εξ απορρήτων συνεργάτες του, τον Αλέξανδρο Βασιλείου και τον Ιάκωβο Ρώτα. Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της εργασίας αυτής είναι η ανασύνθεση του περιεχομένου των αθησαύριστων, ξενόγλωσσων επιστολών του Κοραή, οι οποίες υπολογίζεται πως είναι υπερδιπλάσιες αυτών που έχουν βρεθεί και δημοσιευτεί μέχρι σήμερα. Μέσα από εσωτερικά τεκμήρια της αλληλογραφίας, καθώς επίσης και από μελέτες έργων σύγχρονων του Κοραή λογίων, έχει γίνει μία προσπάθεια κατά προσέγγιση ανασύνθεσης του περιεχομένου αυτών των αθησαύριστων κοραϊκών επιστολών. Με βάση τα δεδομένα που προέκυψαν από αυτό το αρχικό στάδιο της έρευνας, συνάγεται αβίαστα το συμπέρασμα πως η γαλλική αλληλογραφία του Κοραή έως τα τέλη του 18ου αιώνα αφορά σε φιλολογικά ζητήματα (ανταλλαγές βιβλίων, αποστολή φιλολογικών σημειώσεων με στόχο την κριτική αποκατάσταση κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, αντιβολές χειρογράφων)· στις αρχές του 19ου αιώνα, ωστόσο, το περιεχόμενο των ξενόγλωσσων επιστολών του Κοραή παρουσιάζει σημαντική διαφοροποίηση: η φιλολογία τίθεται στο περιθώριο, ενώ αντίθετα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τοποθετείται ο φιλελληνισμός. Ανάλογες μεταβολές παρατηρούνται σε επίπεδο προσώπων. Αποδέκτες των γαλλόφωνων κοραϊκών επιστολών είναι έως τα τέλη του 18ου αιώνα σημαίνοντες κλασικοί φιλόλογοι, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα, φιλελεύθεροι διανοούμενοι, θιασώτες των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού, καθώς επίσης και φιλέλληνες. Στη διαπίστωση αυτή στηρίχτηκε ο διαχωρισμός των κεφαλαίων της παρούσας μελέτης. Εκτός από ένα πρώτο, εισαγωγικό κεφάλαιο, όπου περιγράφεται η ιστορία της έκδοσης του corpus των κοραϊκών επιστολών και που ως στόχο έχει να αναδείξει το διαρκές ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για την αλληλογραφία του Κοραή, η παρούσα μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο αφορά στα «φιλολογικά» και το δεύτερο στα «φιλελληνικά» επαφών του Κοραή. Είναι αξιοσημείωτο ότι στο πρώτο μέρος της μελέτης οι αποστολείς και αποδέκτες της κοραϊκής αλληλογραφίας είναι πάντα τα πρόσωπα που υπογράφουν τις επιστολές. Τουναντίον, στο δεύτερο μέρος τόσο ο Κοραής όσο και οι αλληλογράφοι καταλαμβάνουν θέση συλλογικών υποκειμένων: ο Κοραής εκπροσωπεί τους «Γραικούς», τη στιγμή που οι αλληλογράφοι του γράφουν εκ μέρους διαφόρων ευρωπαϊκών λαών, παρότι ούτε ο Χίος σοφός αλλά ούτε και οι συνομιλητές του κατείχαν θεσμικά έναν τέτοιο ρόλο. Θα πρέπει να σημειωθεί πως η ερμηνευτική προσέγγιση της γαλλόφωνης αλληλογραφίας του Κοραή διεξάγεται όχι μόνον σε κειμενικό αλλά και σε εξωκειμενικό επίπεδο. Με βάση τη μελέτη της εποχής, του βίου και της πολιτικής ιδεολογίας των αλληλογράφων του Κοραή προκύπτει πως ο Χίος σοφός είχε την τάση να αναπτύσσει μακροχρόνιες συνεργασίες και ισχυρούς δεσμούς φιλίας με πρόσωπα που ασπάζονταν την ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ αντίθετα η επιστολική του επικοινωνία με υπέρμαχους του «Παλαιού Καθεστώτος» (Ancien Regime) σταδιακά ατόνησε. Η νέα αυτή ανάγνωση των κοραϊκών επιστολών αναδεικνύει την πολιτική ιδεολογία ως έναν ισχυρό παράγοντα στη λήψη των αποφάσεων του Κοραή.