Λειτουργικές και μη λειτουργικές ριψοκίνδυνες συμπεριφορές στην εφηβεία και η σχέση τους με την αναζήτηση της διέγερσης των αισθήσεων, την ψυχοπαθολογία, τη σχέση με τους γονείς και το φύλο

Abstract

The present study considers risk-taking as a single aspect, which is divided in adaptive and maladaptive forms: forms that represent a normal adaptive expression of adolescence and forms that endanger somatic and psychic health, even life. The main aim is to examine both forms of risk-taking and their correlations to a) sensation seeking as a personality trait, b) psychopathology, c) parent-child relationships, and d) sex. Sensation-Seeking Scale for Adolescents (SSS-A, Michel et al., 1998), Achenbach’s Youth Self-Report (YSRQ, Achenbach, 1991), Parent-Child Relationship Survey (PCRS, Fine et al., 1983), an improvised Risk-Taking Behavior Questionnaire and a Demographic Questionnaire, were given to 657 adolescents, students of 1st και 2nd High-School grades. According to the findings, sensation seeking was positively correlated to both forms of risk-taking. Many psychopathological syndromes seem to be a significant predictor of both adaptive and maladaptive risk-taking. Positive correlation was found between both forms of risk-taking and Thought Problems. This finding has not been referred in any previous study. An interesting outcome is the contribution of Somatic Complaints in both forms of risk-taking, while until now somatic problems were positively correlated to maladaptive forms of risk-taking. The general syndrome Externalizing Problems (Aggressive Behavior and Denying Rules) is positively related to both forms of risk-taking. More specifically, Denying Rules is more strongly related to maladaptive risk-taking. Anxiety/Depression and Withdrawal/Depression seem to be predictors of maladaptive risk-taking, as they were connected to higher levels of those behaviors. Psychic health’s measures seem to be important statistical predictors of risk-taking. Social Competence is related to higher levels of adaptive risk-taking and Participation in Activities (hobbies, clubs, groups, sports, etc.) is related to lower levels of maladaptive risk-taking. Good mother-child relationship also seems to be a protective factor against choosing both forms of risk-taking. Father-child relationship was not significantly related to risk-taking. Boys and older adolescents seem to be more risk-taking than girls and younger adolescents. The above results support the theoretical approach of risk-taking that was attempted, which is incorporated in psychoanalytic theory and combines a multilevel model. Following these findings, preventive programs can be formed according to specific individual differences that initiate risk-taking and protective factors.

Στην παρούσα έρευνα, η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά αντιμετωπίζεται ως ενιαία διάσταση, η οποία διακρίνεται σε λειτουργικές και μη λειτουργικές μορφές, δηλαδή σε συμπεριφορές που αποτελούν φυσιολογική έκφραση της εφηβικής αναπτυξιακής διαδικασίας και σε μορφές που ενέχουν σοβαρούς κινδύνους για τη σωματική και την ψυχική υγεία, ακόμα και για τη ζωή. Στόχος είναι να εξεταστεί η εκδήλωση των δύο μορφών ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς σε σχέση με α) την αναζήτηση της διέγερσης των αισθήσεων ως γνώρισμα της προσωπικότητας, β) την εκδήλωση ψυχοπαθολογίας, γ) τη σχέση με τους γονείς και δ) το φύλο. Η Κλίμακα Μέτρησης της Αναζήτησης της Διέγερσης των Αισθήσεων για Εφήβους (SSS-A, Michel et al., 1998), το Ερωτηματολόγιο για τη Σχέση Γονέων-Παιδιών (PCRS, Fine et al., 1983), το Ερωτηματολόγιο Αυτοαναφοράς για Εφήβους (YSR, Achenbach, 1991), ένα αυτοσχέδιο Ερωτηματολόγιο Ριψοκίνδυνων Συμπεριφορών και ένα Ερωτηματολόγιο Δημογραφικών Στοιχείων, δόθηκαν σε 657 εφήβους, μαθητές Α΄ και Β΄ τάξης Λυκείου. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η αναζήτηση των αισθήσεων σχετίζεται με αύξηση και των δύο μορφών ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς, ενώ ο επιμέρους δείκτης της μη αναστολής συνδέεται πιο ισχυρά με την εκδήλωση μη λειτουργικών μορφών ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Η εμφάνιση συγκεκριμένων ψυχοπαθολογικών συνδρόμων αυξάνει την πιθανότητα εκδήλωσης τόσο των λειτουργικών όσο και των μη λειτουργικών ριψοκίνδυνων συμπεριφορών. Εντοπίστηκε συσχέτιση και των δύο μορφών της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς με τη μορφή ψυχοπαθολογίας Προβλήματα Σκέψης, εύρημα που δεν έχει καταγραφεί σε προηγούμενη έρευνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνεμφάνιση Σωματικών Ενοχλημάτων και με τις δύο μορφές ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς, ενώ μέχρι τώρα τα Σωματικά Ενοχλήματα είχαν συσχετιστεί μόνο με τη μη λειτουργική ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Ο συνολικός δείκτης των Εξωτερικευμένων Προβλημάτων (Επιθετικότητα και Παραβατική Συμπεριφορά) συνδέεται και με τις δύο μορφές ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς αλλά ο επιμέρους δείκτης της Παραβατικής Συμπεριφοράς, προβλέπει καλύτερα τη μη λειτουργική ριψοκίνδυνη συμπεριφορά Διαφοροποιητικό προβλεπτικό παράγοντα της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς συνιστά η εμφάνιση Άγχους/Κατάθλιψης και Απόσυρσης/Κατάθλιψης, οι οποίες συνδέθηκαν με αυξανόμενη εκδήλωση μόνο των μη λειτουργικών μορφών συμπεριφοράς. Ο δείκτες ψυχικής υγείας αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στατιστικής πρόβλεψης της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Η Κοινωνική Επάρκεια συνδέθηκε με αύξηση των λειτουργικών μορφών συμπεριφοράς και η συμμετοχή σε Δραστηριότητες (χόμπι, λέσχες, ομάδες, αθλήματα, κοκ) συνδέθηκε με μείωση των μη λειτουργικών μορφών. Η καλή σχέση με τη μητέρα μοιάζει να αποτελεί προστατευτικό παράγοντα, καθώς βρέθηκε ότι έχει αρνητική συνάφεια με την εκδήλωση και των δύο μορφών ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Αντίθετα, η συνάφεια της ποιότητας της σχέσης με τον πατέρα ήταν στατιστικώς ασήμαντη. Τέλος, τα αγόρια και οι μεγαλύτεροι έφηβοι εκδηλώνουν πιο συχνά λειτουργικές και μη λειτουργικές μορφές ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς συγκριτικά με τα κορίτσια και τους εφήβους μικρότερης ηλικίας. Τα παραπάνω ευρήματα είναι συμβατά με τη θεωρητική προσέγγιση που επιχειρήθηκε για τη μελέτη της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής θεωρίας και συνδυάζει ένα πολυδιάστατο μοντέλο. Σύμφωνα με αυτά, μπορούμε να διαμορφώσουμε προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης που θα δίνουν βάρος στις ειδικές ατομικές διαφορές που υποκινούν αυτές τις συμπεριφορές καθώς και στους προστατευτικούς παράγοντες.