Η εικονογραφία των ιαμάτων στην Μονή Σταματήρας του Πάρνωνος

Abstract

This study examines the history of Byzantine incubation as reflected in the dream miracle collections and iconography of physician Saints Kosmas and Damianos ( Anargyroi). The large majority of Anargyrois’ miracle stories are about healings (iamata), often achieved through the medium of dream. In both their written and painted versions, the corporeal, medical and allegorical dreams of miracle stories provide a significant amount of information about the state of medical art in Byzantine times and the role of images in the Christian healing cult. Stamatira Monastery on Mt. Parnon is dedicated to Saints Anargyroi Kosmas and Damianos. The catholicon, a cruciform church, was built in 1611, but decorated ten years later by the painter Dimitrios Kakavas. The physician Saints, are represented several times and they occupy important positions in the church. Nine scenes of their Lives are preserved on the upper part of the north aisle. The hagiographical cycle of Saints Kosmas and Damianos in Stamatira Monastery raises quite interesting questions concerning iconography of healing dreams.

Οι συλλογές ιαμάτων των αγίων Κοσμά και Δαμιανού έχουν αναγνωριστεί ως πηγές για την μελέτη της ιστορίας της ιατρικής. Οι συγγραφείς τους παρέχουν πληροφορίες για την επιβίωση της πρακτικής των εγκοιμήσεων στο Κοσμίδιον (τον αρχαιότερο ναό των αγίων στην Κωνσταντινούπολη), και διασώζουν ονειρικές αφηγήσεις που παρουσιάζουν σαφείς αναλογίες με εκείνες των ιαμάτων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου. Σε αντίθεση με τις λακωνικές καταγραφές των αρχαίων, οι περιγραφές των χριστιανικών ιαμάτων είναι μακροσκελείς και διασώζουν στοιχεία ορολογίας, διαγνωστικής προσέγγισης και αντιμετώπισης μεγάλου αριθμού νοσημάτων που παραπέμπουν ευθέως σε βυζαντινά ιατρικά συγγράμματα και χρονογραφίες. Η μελέτη των συλλογών ιαμάτων συνδέεται άρρηκτα με την απεικόνιση καθ’ ύπνους θεραπειών σε έργα βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. Στην παρούσα εργασία, επιχειρείται μία πολύπλευρη παρουσίαση της ζωγραφικής απόδοσης ιαμάτων των αγίων Κοσμά και Δαμιανού στην Μονή Σταματήρας του Πάρνωνος. Οι σωζόμενες παραστάσεις πραγματεύονται ιατρικές πράξεις, την εικαστική διατύπωση των οποίων χαρακτηρίζει το προσωπικό ύφος του ζωγράφου Δημητρίου Κακαβά. Ο καλλιτέχνης αντιμετωπίζει τα ιατρικά ενύπνια με φαντασία και ευρηματικότητα, γεγονός που καθιστά την ανάγνωση του έργου του σημαντική, τόσο για την μελέτη των εγκοιμήσεων, όσο και την ανάδειξη των τρόπων χρήσης του ονείρου στην μεταβυζαντινή τέχνη.