Η εξέλιξη ενός μυθιστορήματος φαντασίας σε διαμεσική αφήγηση: έντυπες,οπτικοακουστικές και ψηφιακές επεκτάσεις του άρχοντα των δακτυλιδιών στο τοπίο της σύγκλισης των μέσων

Abstract

By changing the way we create, consume and share text content, the rise of Participatory Culture and Media Convergence gave birth leads to new narrative form unfolding across multiple media platforms, with each new text making a distinctive and valuable contribution to the whole unfolding across different media and narrative modes. Starting from a core text (book, movie, TV show etc.) transmedia stories build plausible and coherent fictional worlds that encourage the audience to suspend disbelief, immerse into them and further extend the story in new directions through wikis, fan fiction, fan films, game modes and other participatory practices. The main purpose of this study is to develop an understanding of the transmedia evolution of a fantasy novel. In contrast with ‘a priori’ transmedia stories, such as Matrix that was conceived from the very beginning as a project that develops over many different media platforms, ‘a posteriori’ transmedia narratives start from a central story that subsequently enjoys much popularity, and spontaneously generates a variety of prequels, sequels, fan fiction and adaptations. In the above context J.R.R Tolkien's The Lord of the Rings was selected as a case study to provide insight into the transmedia development of a classical fantasy novel. Henry Jenkins’ theory of transmedia storytelling was used as the basis of a framework attempting to answer a) whether Lord of the Rings has become a transmedia narrative and b) which narrative elements contributed the most to its transmedia development,The research was conducted with the combination of content analysis and case study techniques and the analytical categories were created on the basis of Jenkins’ fundamental principles of transmesdia narratives: spreadability, drillability, continuity, multiplicity, seriality, worldbuilding, subjectivity and performance. Research findings show that Lord of the Rings is a transmedia narrative within the modern media environment and highlight the importance of worldbuilding as a central principle of the transmedia transformation. For seven decades the coherent, plausible and encyclopedic universe of Middle Earth is expanding across different media channels always encouraging audiences to explore different aspects of the fictional mythology through a range of different textual extensions. The study places significant issues concerning the shifting relationships between producers, texts and audiences, the notion of the canonical nature or narrative relevance of transmedia extensions, their contribution to the economic and aesthetic value of the fictional work etc. Transmedia Lord of the Rings, highlights the necessity for an holistic approach which would relate texts to their socio-cultural, economic and technological context and poses as a potential criterion criteria for entry into the literature canon, the ability of a story to expand across media and textual contents by popular demand.

Επιφέροντας αλλαγές στους τρόπους που τα άτομα δημιουργούν, καταναλώνουν και μοιράζονται κειμενικό περιεχόμενο, ο συμμετοχικός πολιτισμός και η σύγκλιση των μέσων επικοινωνίας σηματοδοτούν τη μετάβαση σε νέες αφηγηματικές δομές που ξετυλίγονται σε ένα φάσμα διαφορετικών μέσων και αφηγηματικών τρόπων. Με αφετηρία ένα μητρικό κείμενο (βιβλίο, ταινία, τηλεοπτική εκπομπή, σειρά κόμικς κ.ά.) οι διαμεσικές αφηγήσεις οικοδομούν πολυεπίπεδους, αληθοφανείς και συνεκτικούς κόσμους που αναστέλλουν τη δυσπιστία και παροτρύνουν το κοινό να βυθιστεί στο εσωτερικό τους, να αποσπάσει στοιχεία από αυτούς στην καθημερινή ζωή και να τους επεκτείνει μέσα από συμμετοχικές πρακτικές, όπως η συγκρότηση κοινοτήτων οπαδών, οι δημιουργίες wikis, fan fiction κ.ά.Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη της εξέλιξης ενός μυθιστορήματος σε διαμεσική αφήγηση. Σε αντίθεση με τις προσχεδιασμένες (a priori) διαμεσικές αφηγήσεις όπως το Μάτριξ που εξαρχής ξεδιπλώθηκε μέσα από ταινίες, κόμικς, κινούμενα σχέδια και βιντεοπαιχνίδια, οι δευτερογενείς (a posteriori) διαμεσικές αφηγήσεις ξεκινούν από ένα μέσο, αλλά στην πορεία αποκτούν μεγάλη δημοτικότητα, γίνονται πολιτισμικά κυρίαρχες και εξαπλώνονται, μέσα από επίσημες και ανεπίσημες κειμενικές επεκτάσεις, σε έντυπα, οπτικοακουστικά και ψηφιακά μέσα. Αυτό συνέβη στην περίπτωση της μυθιστορηματικής τριλογίας του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών που επελέγη ως μελέτη περίπτωσης για την κατανόηση του «πώς» του «πότε» και του «γιατί» ένα κλασικό μυθιστόρημα φαντασίας εξελίσσεται σε διαμεσική αφήγηση. Η μελέτη του φαινομένου των διαμεσικών αφηγήσεων τοποθετείται στο νεότευκτο ερευνητικό πεδίο της διαμεσικής αφηγηματολογίας, στη συμβολή της αφηγηματολογίας και της κριτικής ανάλυσης του λόγου των μέσων. Για την απάντηση στα ερευνητικά ερωτήματα: α) κατά πόσον ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών αποτελεί διαμεσική αφήγηση και β) ποια χαρακτηριστικά του έργου συντέλεσαν στη διαμεσική του εξέλιξη, χρησιμοποιήθηκε ως θεωρητικό υπόβαθρο η θεωρία του Jenkins για τις διαμεσικές αφηγήσεις. Η ανάλυση του ερευνητικού υλικού πραγματοποιήθηκε με τη συνδυαστική μέθοδο ανάλυσης περιεχομένου και μελέτης περίπτωσης, με κατηγορίες ανάλυσης τις θεμελιώδεις αρχές των διαμεσικών αφηγήσεων: εξάπλωση, εμβάθυνση, συνέχεια, πολλαπλότητα, σειριακότητα, εμβύθιση, απόσπαση, οικοδόμηση κόσμων, σειριακότητα, υποκειμενικότητα και ενεργός παρουσία του κοινού. Η ερευνητική διαδικασία οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών αποτελεί διαμεσική αφήγηση και ανέδειξε ως βασικό πυλώνα της διαμεσικής του εξέλιξης, το συνεκτικό, αληθοφανές και εγκυκλοπαιδικό σύμπαν της Μέσης Γης. Το τελευταίο, από την εποχή της δημιουργίας του μέχρι σήμερα, ενεργοποιεί τη συμμετοχή και δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας ολοένα και ευρύτερης μυθολογίας με δυνατότητες για συνεχείς κειμενικές επεκτάσεις στο περιβάλλον των μέσων. Η έρευνα ανέδειξε επίσης εστίες προβληματισμού που αφορούν στους φορείς της παραγωγής και της κατανάλωσης των νέων αφηγηματικών δομών και ειδικότερα: στις στρατηγικές σχεδιασμού επεκτάσεων που αυξάνουν την οικονομική και πολιτισμική σημασία της αφήγησης, στην οριοθέτηση του κανόνα, στην κατανομή του χώρου που αντιστοιχεί στους οργανισμούς των μέσων και στο κοινό, στο πλαίσιο του συμμετοχικού πολιτισμού κ.ά. Τέλος, ο διαμεσικός Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, ως προϊόν πολυεπίπεδων σχέσεων που διαμορφώνονται ανάμεσα στο λογοτεχνικό έργο και το κοινωνικο-πολιτισμικό του πλαίσιο, υποδεικνύει την ανάγκη για ολιστικές προσεγγίσεις που λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά των μέσων και των νέων κειμενικών μορφών στο περιβάλλον της σύγκλισης των μέσων, ενώ θέτει ως πιθανό κριτήριο της λογοτεχνικής αξίας ενός έργου, την ικανότητά του να επεκτείνεται διαμεσικά μέσα από νέα κειμενικά περιεχόμενα.