Ρήγα Βελεστινλή χάρτα της Ελλάδος: μια χαρτογραφική προσέγγιση

Abstract

Righas Velestinlis is a major personality of the Greek Risorgimento and a top representative of the Greek Enlightenment in the late 18th century. Ηis cartographic masterpiece, the Charta, a 12-sheet 2x2 metres map (1796–1797) representing the whole of Southeast Europe, is considered the apogee of the so-called cartographic and geographic Greek Enlightenment during the 18th c. Despite its historical cartographic importance, Charta is known among few experts, principally from a scholar or literary point of view. The subject of the present dissertation is integrating to cartographic “recognition” and “analysis” of Righas’ Charta, focusing in its special geometric and thematic characteristics e.g. topics related to coastline models and toponymic content, as well as the comparative analysis to a slightly subsequent, also emblematic map of Greece, the less known Anthimos Gazes’ Pinax of Greece (1800), using digital cartographic technologies. The first chapter reviews the 18th c. Greek cartography and its representatives, with reference to contemporaneous history of letters, Greek diaspora, Greek Enlightenment and to the cartographic and geographic works that paved the way to Charta’s creation,0 as well as the extensive report to the relevant Greek and foreign literature concerning Charta. The “cartographic” approach of Charta, following the methodology of cartographic science, which defines the basic rules according to which a map either of “geometric” or of “thematic” content is read according to its “external” and to its “internal” recognition, is the subject of the second chapter. Emphasis is given to the important recent revelation by E. Livieratos (Livieratos E., 2008. “On the unveiling of two versions of Rigas Velestinlis Charta”, e-Perimetron, Vol. 3, No. 3, :183-190) of the existence of two versions of Charta, requiring a new thorough historical investigation on the possible sources of these two variants. In the third chapter, methods and techniques of Charta’s digital processing and management are described, tranforming selected existent paper copies of Charta into digital copies ether on raster or on vector format in a unique environment of numerical and graphical analytic processing, building a new GIS database based to the structure of Charta’s thematic and geometric content. The management and digital process of the database is described in chapter four. Emphasis in this chapter is given to the visualization of Charta’s multi-level thematic content, with selected thematic maps, consisting the so-called “Atlas of the Righas Charta”. In chapter five, using digital processes, Charta and Pinax, an 11-sheet, 1X1 m. map, depicting the same area, published by Anthimos Gazis three years after Charta’s edition, are put in comparative analysis, resulting to that, even though in the relevant bibliography, Pinax is considered a “new edition” of Righas’ Charta, it is actually a different map. The results of this study are presented in the last chapter, together with further thoughts and research proposals. Using digital technologies, Righas Charta gains a new and attractive research interest which is coming to refresh and enrich the up to now historic and literary production about this top cartographic work of Greek Enlightenment.

Η Χάρτα της Ελλάδος (Βιέννη, 1796-97) του Ρήγα Βελεστινλή καταλαμβάνει σημαντικό ρόλο στο σύνολο του εκπαιδευτικού και επαναστατικού έργου του μεγάλου εθνεγέρτη και αποτελεί το κορυφαίο επίτευγμα της λόγιας ελληνικής χαρτογραφίας του 17ου-18ου αι. Κύριο αντικείμενο της διατριβής είναι η περιγραφή, η ανάλυση και ο σχολιασμός της Χάρτας ως ενός έργου χαρτογραφικού, με την ορολογία και τις μεθόδους δηλαδή που χρησιμοποιεί η σύγχρονη επιστήμη της Χαρτογραφίας και με την υποστήριξη ψηφιακών εργαλείων και τεχνικών. Η όλη εργασία αποτελείται από 5 κεφάλαια. Από αυτά το Κεφ. 1 είναι εισαγωγικό στη Χάρτα της Ελλάδος και το ιστορικό πλαίσιο της δημιουργίας της, ενώ καταγράφεται με σύντομη περιγραφή η σχετική βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη. Τα Κεφ. 2 έως 4 αποτελούν τον πυρήνα της εργασίας και αναφέρονται στη χαρτογραφική προσέγγιση της Χάρτας. Στο Κεφ. 2, γίνεται η “αναγνώριση–ανάγνωση” της Χάρτας σύμφωνα με τη μεθοδολογία της χαρτογραφικής επιστήμης και γίνεται εκτενής αναφορά στο σημαντικό θέμα της ύπαρξης δύο διαφορετικών εκδόσεων της Χάρτας και παραλλαγών τους. Ακολουθεί στο Κεφ. 3 η περιγραφή της ψηφιοποίησης της Χάρτας, εικονοψηφιδωτά και για πρώτη φορά διανυσματικά, καθώς και η περιγραφή της βάσης δεδομένων GIS που δομείται με βάση τη διανυσματική ψηφιοποίηση. Στο Κεφ. 4 εξετάζονται οι δυνατές εφαρμογές της ψηφιοποίησης και της βάσης δεδομένων. Στο τελευταίο Κεφ. 5, η Χάρτα συγκρίνεται με τον μόλις τρία χρόνια μεταγενέστερο “παρεμφερή” χάρτη του Άνθιμου Γαζή Πίνακα της Ελλάδος (Βιέννη, 1800) και γίνονται διάφορες αναλύσεις, τα αποτελέσματα των οποίων αναδεικνύουν τον Πίνακα ως έναν διαφορετικό χάρτη και όχι επανέκδοση σε σμίκρυνση της Χάρτας, όπως θεωρήθηκε ήδη από τον 19ο αι. Η ψηφιακή χαρτογραφική προσέγγιση της Χάρτας συμπληρώνεται με εφαρμογές αξιοποίησης των τεχνικών και πρακτικών των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση θεμάτων χαρτογραφικής ανάλυσης των ιστορικών χαρτών. Στις εφαρμογές αυτές, αναδείχτηκε η συμβολή των ψηφιακών τεχνολογιών στην επίλυση προβλημάτων σύνθεσης των φύλλων ή παραμόρφωσής τους λόγω του τρόπου ψηφιοποίησης και στη διερεύνηση ομοιοτήτων και διαφορών με τα προτεινόμενα ακτογραμμικά πρότυπα. Εξάλλου, η ψηφιοποίηση και αρχειοθέτηση της Χάρτας σε διανυσματική μορφή δίνει τη δυνατότητα για γεωχωρική ανάλυση των γεωδεδομένων που δεν είναι δυνατή με την ψηφιοποίηση σε εικονοψηφιδωτή μορφή. Με τη διανυσματική ψηφιοποίηση δομήθηκαν βάσεις δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την επιπλέον ανάλυση των γεωχωρικών συσχετισμών στη Χάρτα και για τη δημιουργία μίας σειράς χαρτών που αναδεικνύουν το θεματικό περιεχόμενο της Χάρτας. Με την αξιοποίηση εξάλλου των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα ψηφιακά περιβάλλοντα και το διανυσματικό αρχείο της Χάρτας, διευκολύνεται η σύγκρισή της με τον Πίνακα, με ενδεικτικά παραδείγματα για τη μελέτη των ακτογραμμικών προτύπων και του θεματικού της περιεχομένου. Τα χαρτογραφικά αποτελέσματα της εργασίας, με τις δυνατότητες που προσφέρει το ψηφιακό περιβάλλον, εφαρμόζονται στην επαναπροσέγγιση της Χάρτας της Ελλάδος, καθιστώντας την επίκαιρη, όπως αξίζει στο κορυφαίο γεωγραφικό και χαρτογραφικό έργο της προεπαναστατικής περιόδου στην ελληνική διανόηση, αλλά και ως ένα παγκόσμια σημαντικό έργο.